Ш. З. Умарованинг таҳрири остида

 
Талаб тури 
Маркетингни 
таъсир 
этиш 
мақсади 
 
Маркетинг 
тури 
Маркетинг 
тадбирлари 
1.Инкор этадиган 
ёки йўқ бўлган 
(истеъмолчиларга 
номаълум 
ёки 
унчалик 
маълум 
бўлмаган 
дори 
воситалари) 
Талабни яратиш: 
салбий 
муносабатни
йўқ қилиш 
ёки бепарволик 
- конверсион 
(ўзгартирувчан) 
ёки
-рағбатланти-
рувчи 
Фосстис 
тадбирларини 
ишлаб 
чиқиш 
(реклама, шахсий 
сотувлар, 
сотишни 
рағбатлантириш) 
2.Потенциал (янги 
дори воситаси) 
Талабни хақиқий 
қилиш 
Ривожланаётган Сифатли 
3.Ўзгариб турув-
чан (мавсумий, ҳар 
соатлик 
дори 
воситалариистеъм
оли учун) 
Талабни 
текисланиши
Синхромар-
кетинг 
Талабнинг 
ўзгаришлари 
давридаги қарши 
реклама 
4.Сўниб келувчан 
(кам 
таъсирли 
дори препатларга) 
Талабни 
қайта 
тиклаш
Ремаркетинг
Янги сотиш бозо-
рини 
қидириш, 
нарҳларни паса-
йиши 
5.Барқарор (талаби 
турғун 
бўлган 
дори воситаларга) 
Эришилган талаб 
даражасини 
қўллаб туриш 
Қўллаб 
турадиган
Қўллаб турувчи 
реклама
6.Хаддан ортиқ:
-кучайган 
талаб 
(мода даврида) 
-Камайтириш
- Демаркетинг 
- қарши ҳаракат 
кўрсатувчи 
-Нарҳларни 
кўтарилиши, 
рекламани 
қисқартириш, 
-ишлаб чиқишни 
тўхтатиш

---

456 
ФОССТИС – талабни шакллантириш ва савдони рағбатлантириш - бир 
қанча тадбирларни режалаштириш ва амалга ошириш, товарни бозорга 
юборишга йўналтирилган, бунинг учун эътиборли реклама, товар рекламаси, 
бевосита ва маҳсус молия воситалари ёрдамида савдони рағбатлантириш, 
сотувдан олдинги ва сотувдан кейинги ярмаркалар, кўргазмалар амалга 
оширилмоқда. 
Турли товарларга талаб кўплиги унинг қиймати билан ҳам 
белгиланади. Талаб катталиги эластик нарҳ коэффиценти билан 
таърифланади. Унинг нарҳи 1% га ўзгариши билан талаб катталиги қанча 
фоизга ўзгаришни кўрсатади. Агарда маълум товарга нарҳ ўзгариши билан 
талаб ўзгариб кетса – бу эластик талаб; агарда нарҳ ўзгариш билан талаб 
ўзгармаса – бу ноэластик талаб дейлади.
Нарҳнинг эластик талабига ҳар хил омиллар муҳим таъсир этади унинг 
энг асосийларига қуйидагилар киради:
Агарда бозорда кўп ўхшаш товарлар бўлса, талаб эластик бўлади. Бу 
ҳолда маълум товарга нарҳни кўтарилиши, уни ўрнини босувчи товарни 
ҳарид қилишга олиб келади, бордию шу товарни нарҳи вақтинча пасайиб 
кетса унинг савдо ҳажми кўтарилади;
Агар бозорда ўхшаш товарлар йўқ бўлса - унда талаб ноэластик бўлади.
Шундай экан, товарларга нарҳларни кўтарилиши унинг сотишни 
камайишига сабаб бўлмайди (чунки талаб > таклиф).
Аниқ товарни сотиб олиш заруриятининг даражаси катта бўлса, талаб 
турғун бўлади (ноэластик). Бу ҳолда нарҳларни бироз кўтарилиши савдо 
ҳажмини муҳим қисқаришига олиб келмайди. Шу гуруҳнинг товарларига (ва 
хизматларга) қўйидагилар киради, масалан: барча дори воситалари, малакали 
тиббий ёрдам. Нарҳ маркетинги нуқтаи назардан истеъмолчининг туркуми 
ёки нарҳларни ўзгариши билан боғлиқ бўлган истеъмолчилар бўғинлари. 
Истеъмолчиларни шартли равишда 4 туркумга ажратиш мумкин: 
1. “Тежамкор” ҳаридорлар. Улар нарҳлар (товар сифати ва 
ассортиментига) юқори сезувчанликка эга бўлиб, эластик турғун талабни 

---

457 
шакллантиради. Уларга кам таъминланганлар, нафақа олувчилар, кўп болали 
ҳаридорлар киради.
2. “Нуфузли” харидорлар. Улар нархларга кам эътибор берган холда, 
кўпроқ товарнинг ташқи кўринишга, харидорларга хизмат кўрсатиш 
савиясига аҳамият беришади. Бу харидорлар томонидан эластик талаб 
шаклланади. 
3.“Мулоҳазали” ҳаридорлар томонидан кам ифодаланган ноэластик 
талаб шаклланади. Бу харидорлар кичик фирмаларни қўллб – қувватлаш учун 
паст нархдаги товарларни олишга тайёр бўлади. 
4. “Бефарқ” ҳаридорлар. Нарҳларга эътибор бермаган холда, асосан 
фойдаланишдаги қулайликка аҳамият беришади. Бу харидорларга 
бизнесменлар кириб, улар томонидан турғун ноэластик талаб шаклланади.