34
4. Shan’araqta bala huquqlari’ni’n’ ta’miyinleniwi qanday?
5. Ja’miyette shan’araqti’n’ worni’ ha’m atqaratug’i’n funkciyalari’n atan’.
6. Ja’miyet ha’m ma’mlekette G’XQ worni’ ha’m xi’zmetin ta’riplen’.
§8. PUQARALARDI’N’ HUQUQLARI’N QORG’AW
MEXANIZMI
Wo’zbekstan Respublikasi’ xali’q arali’q huquqlardi’n’ uluwma belgilengen
qag’i’ydalari’nan biri si’pati’nda insan huquqi’ ha’m yerkinliklerin qorg’aw ha’m
woni’n’ kepillikke ali’ni’wi’n ta’miyinlewge ayri’qsha di’qqat awdari’p
kelmekte,
wo’ytkeni insan huquqlari’ ha’m yerkinliklerinin’ ha’mme na’rseden u’stin qoyi’li’wi’
Wo’zbekstan Konstituciyasi’ni’n’ tiykarg’i’ mazmuni’n quraydi’.
Wo’zbekstandag’i’ tu’pkilikli reformalar na’tiyjesi insan huquqlari’ni’n’ qay
da’rejede ta’miyinlengenligin ha’m a’melge asi’ri’li’p ati’rg’anli’g’i’na tikkeley
baylani’sli’.
Wo’zbekstanda puqaralar huquqlari’n qorg’aw sistemasini’n’ barli’q huquqi’y
tiykarlari’ Konstituciya ha’m woni’n’ tiykari’nda qabi’l yetilgen ni’zamlarda bekkemlep
qoyi’lg’an. Qatan’ belgilengen Konstituciyali’q wo’lshemler tiykari’nda
insan
huquqlari’n qorg’aw ha’m woni’ a’melge asi’ri’wdi’n’ sho’lkemlestirilgen huquqi’y
mexanizmin payda yetiw boyi’nsha Wo’zbekstanda jumi’s ken’ rawajlandi’.
Puqaralar huquqlari’ni’n’ Konstituciyali’q kepilliklerinin’ ta’miyinleniwinde
tikkeley insan huquqlari’ni’n’ a’melge asi’ri’li’wi’n ju’zege shi’g’ari’wshi’ ha’r qi’yli’
bag’dardag’i’ xi’zmetler sho’lkemlestirilgen. Wolardi’n’ arasi’nda Oliy Majlistin’ Insan
huquqlari’ boyi’nsha wakili (Ombudsman), Insan huquqlari’ boyi’nsha milliy woraydi’
ayti’p wo’tiw wori’nli’ boli’p tabi’ladi’. Soni’n’ menen bir qatarda puqaralar huquqlari’n
qorg’aw sistemasi’nda sud, prokuratura, advokatura ha’m basqa ma’mleket uyi’mlari’
ha’m de ja’miyetlik sho’lkemler de a’hmiyetli rol woynaydi’.
Insan huquqlari’n qorg’aw ha’m wog’an boysi’ni’wdi’n’ a’meldegi
mexanizmin
payda yetiwde to’mendegiler tiykar yetip belgilengen:
1) Respublikada insan huquqlari’n qorg’aw, wog’an boysi’ni’wdi’n’ huquqi’y
bazalari’n qa’liplestiriw ha’m jetilistiriw;
2) Insan huquqlari’n ta’miyinlew tarawi’nda sud ha’kimiyati’ ha’m atqari’w
ha’kimiyati’ mekemeleri xi’zmetkerlerinin’ na’tiyjeligin asi’ri’w ha’m insan huquqlari’
boyi’nsha qosi’msha milliy du’zilmeler quri’w;
3) Insan huquqlari’na a’mel qi’li’w ha’m woni’ xi’zmet yetiwdin’ za’ru’rligin
tu’siniwge yerisiw tarawi’nda puqaralardi’ ani’q maqsetke qarati’lg’an ha’m basqi’shpa
- basqi’sh huquqi’y ta’rbiyalaw ha’m de lawazi’mli’ shaxslardi’n’ huquqi’y
sawatli’li’g’i’n ku’sheytiw joli’ menen ja’ma’a’tshilik sanasi’n asi’ri’wg’a ko’meklesiw;
4) Insan huquqlari’ ma’seleleri boyi’nsha monitoring tarawi’nda ma’mleketlik
yemes
sho’lkemlerdin’
imkaniyatlari’nan
na’tiyjeli
paydalani’w
maqsetinde
puqaralardi’n’ ja’miyetshilik du’zilmeleri menen ja’ne de jaqi’ni’raq birge islesiwdi
wornati’w;
5) Insan huquqlari’n qorg’aw ha’m wog’an boysi’ni’wdi’ huquqi’y ha’m
sho’lkemlestiriwshilikti ta’miyinlew tarawi’nda xali’q arali’q ta’jiriybeni u’yreniw,
qollaw ha’m de Wo’zbekstanni’n’ tariyxi’y da’stu’rlerin yesapqa ali’w.
35
Wo’zbekstanda puqaralardi’n’ huquqlari’n a’melge asi’ri’w ha’m wolardi’
qorg’awdi’ ta’miyinlewshi ma’mleket mekemelerinin’ bar yekenligi puqaralardi’n’
huquq ha’m yerkinliklerin qorg’aw ha’m wog’an a’mel qi’li’wdi’n’ ha’rekettegi
mexanizminin’ a’hmiyetli belgilerinen biri boli’p tabi’ladi’.
Wolardi yeki toparg’a – Wo’zbekstan Respublikasi’ Konstituciyasi’na muwapi’q
puqaralardi’n’ huquqlari’n ta’miyinlewge juwapker ma’mleket mekemeleri ha’m xali’q
arali’q sho’lkemlerdin’ usi’ni’slari’na muwapi’q du’zilgen, insan huquqlari’n qorg’aw
ha’m wog’an a’mel qi’li’wg’a ja’rdem beriwshi, insan huquqlari’ ma’seleleri boyi’nsha
qosi’msha du’zilislerge bo’liw mu’mkin.
Puqaralardi’n’ huquqlari’n qorg’aw ha’m wog’an a’mel qi’li’wdi’ ta’miyinlewdegi
tiykarg’i’ juwapkershilik ni’zam boyi’nsha sud ha’m atqari’wshi’ ha’kimiyat
mekemeleri moyni’na ju’klengen. Ni’zamlarda belgilengen ta’rtipke muwapi’q
Wo’zbekstan Respublikasi’ni’n’ ha’rbir puqarasi’ ma’mleket mekemesi, sho’lkem
yamasa lawazi’mli’ shaxsqa yaki sudqa wo’z huquqlari’n tiklew ushi’n xabarlasi’w
huquqi’na iye.
Wo’zbekstanda insan huquqlari’n qorg’aw tarawi’nda ma’mleket apparati’
xi’zmetine ko’meklesiw maqsetinde insan huquqlari’ boyi’nsha qosi’msha
institutlar
payda boldi’. Wolar:
- insan huquqlari’ ma’seleleri boyi’nsha ni’zamshi’li’qti’n’ na’tiyjeliligi u’stinen
parlament qadag’alawi’n a’melge asi’ratug’i’n Oliy Majlistin’ insan huquqlari’
boyi’nsha wa’kili (Ombudsman).
- insan huquqlari’ tarawi’nda milliy huquq wo’lshemlerinin’ xali’q arali’q
standartlarg’a muwapi’qli’g’i’n ta’miyinleytug’i’n Oliy Majlis qarami’ndag’i’
A’meldegi ni’zam hu’jjetleri monitoringi instituti’ (Oliy Majlis Ken’esinin’ 1996-ji’l 3-
dekabrdegi 322-1-sanli’ qarari’na tiykar du’zilgen);
- insan huquqlari’na a’mel qi’li’w tarawi’nda muwapi’qlasti’ri’wshi’, tallawshi’
ha’m ma’slahat beriwshi mekeme – insan huquqlari’ boyi’nsha milliy woray;
- respublikada insan huquqlari’n ta’miyinlew mashqalalari’ni’n’ socialogiyali’q
izertlewi ha’m dodalawi’n wo’tkeretug’i’n «Ja’miyetlik piker» ja’miyetshilik worayi’
boli’p tabi’ladi’.
Bul institutlardi’n’ barli’g’i’ ma’mleketlik yemes sho’lkemler menen bir qatarda
Wo’zbekstanda insan huquqlari’ mashqalalari’n sheshiwge wo’z u’leslerin qosi’p
kelmekte.
Respublikada insan huquqlari’n qorg’aw ha’m wog’an a’mel qi’li’w
boyi’nsha
ja’miyetlik qadag’alawdi’ a’melge asi’ri’wg’a qu’direti jetetug’i’n huquqi’y
ma’mleketlik yemes mekemeler sektori’ payda boladi’.
Bular sudyalar, advokatlar
associyalari’, insan huquqlari’ ha’m gumanitar huquqti’ u’yreniw Worayi, jeke advokat
ha’m notarial xi’zmetler, yuridikali’q ha’m fizikali’q shaxslarg’a huquqi’y ma’sla’ha’t
xi’zmetin ko’rsetetug’i’n ha’r qi’yli’ firmalar, puqaralardi’n’ ha’r qi’yli’ qatlamlari’ni’n’
huquqlari’n qorg’aw boyi’nsha ha’r qi’yli’ ja’miyetler, qorlar ha’m basqalardan ibarat.
Na’tiyjede yelimizde ja’miyetimiz ushi’n, tiykari’nan, jan’a bolg’an, insan huquqlari’n
ta’miyinlew menen shug’illanatug’i’n ja’miyetlik sektori’ payda boladi’. Bul
puqaralardi’n’ huquqlari’n qorg’aw tarawi’nda qadag’alaw mexanizminin’
belgilerinen
biri boli’p xi’zmet yetpekte.
Do'stlaringiz bilan baham: 
