Samarqand davlat chet tillar instituti ispan va italyan tili kafedrasi

1.2. Ispan tilini oʻrganishda bogʻlovchilarni qoʻllash va ulardan toʻgʻri 
foyalanish 
Bogʻlovchilar yordamchi soʻz turkumlari tarkibiga kirib, soʻzlarni bir-biriga 
bogʻlash ya'ni teng, tobe bogʻlash uchun xizmat qiladigan va koʻmakchi vazifasida 
kelganda esa soʻzlarga qoʻshimcha ma'no yuklash uchun oydalanadigan yordamchi 
oʻzlar sifatida turkiy tillarida ta'rif bereiladi. Yevropa tillarida esa bogʻlovchi soʻz 
turkumlarini asosan predloglar bajarsada aynan ipan tilida bogʻlovchilar mavjud, 
ular asosan teng va tobe bogʻlanishda xizmat qiladi. Misol uchun: yo y tu bu yerda 
bogʻlovchi y boʻlsada, maxsus soʻroq soʻzlardan tashkil topgan soʻroq soʻzlar 
mavjud boʻlib, ular asosan murakkab, qoʻshma va aralash gaplarni, (oʻzlashtirma 
gaplarda ham) bir-biriga bogʻlash uchun xizmat qiladigan boʻlovchilardir
16
.
Qoʻshma gaplarni bogʻlaganimizda ularni paytini, sababini, maqsadini, ega 
ergash gaplarda egaga, keim ergash gaplarda kesimni va toʻldiruvchi ergash 
gaplarda esa toʻldiruvchi vazifasini bajarib keladi. Ammo frazeologik birliklarda esa 
ma'onining kuchayishini, ularni birikma hosil qilishda soʻzlarni kuchaytirib bundan 
tashqari ritorik soʻroq soʻzlarni hosil qilishda ishlatiladi.
Oʻzbek tiliga taqqoslaydigan boʻlsak, kim, nima, kimning, nimaning, qanday, 
qanaqa, qaysi,qancha, nechta, nima qildi kabi maxsus soʻroqlariga ega, lekin bular 
16
Eshonqulov B. Arabcha lug`aviy o‘zlashmalarning omonimiyaga munosabati. “O‘zbek tili va adabiyoti” jurnali. 
Toshkent. 2021.P 47P58 

---

19 
har doim ham shunday ma'noda qoʻllanaverilmaydi ayniqsa xorijiy tillarda oʻz 
ma'nosini qisman yuqotib gaplarni bir-biriga bogʻlash uchun xizmat qiladi.ergash 
gap[li qoʻshma gaplarning aksariyati ushbu soʻroq oʻzlar yordamida yasaladi. 
Tarkibiga koʻra farqlanib boriladi, soʻroqlariga qarab esa gap turlari aniqlanib 
boriladi. Ispan tili soʻz va iboralarga boy til boʻlganligi uchun insonning ruhiy 
holatini ifodalash uchun faqat birgina soʻz yoki iboradan foydalanish bilan cheklanib 
qolmaydi, ya’ni insonning birgina holatini ifodalash uchun koʻpgina soʻzlardan 
foydalanishimiz mumkin. Bu esa ispan tilining soʻzga boyligi va oʻz goʻzalligini 
koʻrsatadi. 
Ispan shevalarining saqlanib qolishida til tarixi oʻz ahamiyatini topadi, 
shevalarda leksik, fonetik, grammatik tahlil qilish natijasida butun bir tarixni ham, 
leksik soʻzlarning boyligini ham, va barcha kerakli ma’lumotlarni ham bilib olish 
mumkin. Biz bilamizki, adabiy til muayyan umumxalq tilining qayta ishlangan va 
me’yorlashtirilgan, mazkur tilda soʻzlashuvchi xalqning madaniy ehtiyojlariga 
xizmat qiluvchi shakli, qayta ishlangan tushunchasi nisbiy tarixan turli davrlarda, 
turli xalqlarda adabiy til oʻzgarib turgan boʻlsa-da, hatto ayrim bir xalqqa ham 
adabiy til turli davrda turlicha boʻlgan. Ba’zi davrlarda bir xalq uchun boshqa bir 
xalq uchun boshqa bir xalq tili adabiy tili mavjud. Ba’zi davrlarda esa boshqa xalq 
adabiy tili standart til vazifasini oʻtagan. Rivojlangan adabiy tilsiz boy madaniyatga 
ega xalq boʻlishi mumkin emas,shu ma’noda adabiy til jamiyatning dolzarb 
muommolaridan hisoblanadi
17
.