8
I BOB
XORIJIY TILNI OʻRGANISHDA BOGʻLOVCHILARNING TOʻGʻRI
TALQIN ETILISHI VA ULARNING GAPDAGI OʻRNI
1.1.Roman-German tillarida bogʻlovchilarning tavsifi, mazmun-mohiyati
Xorijiy tillar
haqida gap yuritilar ekan, avvalo, uning qisqacha tavsifi bilan
tanishib chiqishni maqsadga muvofiq deb hisoblayman. Barcha talabalar uchun
hozirda koʻplab adabiyotlar, lingvistik axborotlar toʻplami va ularning elektronik
variantlar toʻplami mavjud boʻlib, hozirgi davrning eng keng foydalanadigan
axborot almashinuv vositasi hisoblanib qolmoqda, avvalgi qoʻlyozma adabiyotlarga
e’tibor qaratadigan boʻlsak, har bir davrning kelib
chiqish tarixidan tortib to
zamonaviy tilshunoslik davrigacha boʻlgan axborotlarni taqqoslagan holda
oʻrganilgan biroq zamonaviy axborotlarning koʻpayib borayotganidan koʻplab
ma’lumotlarni qisqartirilishiga olib kelmoqda. Shu nuqtai nazardan kelib chiqqan
holda, xorijiy tillarning qisqacha ta’rifi hamda uning kelib chiqish tarixini aytib
oʻtganimizdek, avvalgi adabiyotlar va hozirgi zamonaviy axborotlar bilan
solishtirgan holda keltirib oʻtaman.
Yevropa tillarining shakllanish darajasiga e’tibor qaratadigan boʻlsak, XIX
asrga kelib Yevropa tillari butun dunyo tillarining filologik jihatini qamrab oladi,
natijada, barcha yevropa tillarining tuzilish jihatini koʻrsatib beraoladigan choʻqqiga
erishadi, jumladan, hind-yevropa tillari Yevroosiyoda mavjud boʻlgan, Shimoliy va
Janubiy Amerika, Avstraliya, qisman Afrikada tarqalgan yirik til oilalaridan biri.
Qiyosiy-tarixiy tilshunoslik ham keyinchalik hind-yevropa tillari deb atalgan. Hind-
yevropa tillari genetik aloqalariga koʻra tillarning alohida birlashish shakli sifatida
faraz qilingan dastlabki til oilasi hisoblanadi. Hind-Yevropa tillari tarmogʻining
dialektal boʻlinishi xususiyatlaridan biri sifatida hind-oriy
tillari bilan eroniy
tillarning, boltiq tillari bilan slavyan tillarining juda yaqinligi, italyan va kelt
tillarining juda yaqinligini koʻrsatish mumkin
6
. Bunday yaqinlik va oʻxshashliklar
boshqa til guruhlarida ham koʻzatiladi, albatta. Shu nuqtai nazardan, iron va hind
6
I.A. Karimov. Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch. Toshkent. Manaviyat. 2008. P 45-69.
9
oilalarini jamlab butun hind-yevropa tillari oilasini vujudga keltiradi, bu esa oʻz
navbatida, katta qismni tashkil etadi. Yevropa tillari guruhiga mansub ispan tilida
esa, dunyo boʻyicha 332 mln.ga yaqin aholi shu tilda gaplashadi,bundan tashqari,
ispan tilida Yevropaning markaziy qismlari ham asosiy til sifatida foydalanadi. Ispan
tili hind-yevropa tillari oilasining roman tillari guruhiga mansub. Ispaniya va Lotin
Amerikasidagi 19 ta mamlakatning rasmiy tili. Flippin va AQSHning janubiy-
gʻarbida ham keng tarqalgan. Jonli lotin tili asosida shakllangan, koʻp
dialektli,
lugʻati tarkibida arab tilidan oʻzlashgan soʻzlar anchagina. Ispan adabiy tiliga kastil
dialekti asos qilib olingan. Shuning uchun Ispan tili XV asrgacha ’’kastil tili’’ deb
ham atalgan. Ispan tiliga oid yozuv namunalari X-XI asrlarga borib taqaladi. Ispan
tili – BMTning olti rasmiy va ish yuritish tilidan biri. Ispan tilida bir nechta tillar va
dialektlari mavjud boʻlib, asosan Kataloniya(catalan), Valensiya(catalan),
Galisiya(callego) kabi asosiy til va lahjalariga ega. Ispan tili asosan, Kastiliya va
Andalusiya dialektlaridan tashqari, Peninsiula Iberika dialekti (hispanico) shevasi
katta ahamiyatga ega
7
.
Ispaniya hududi ham geografik jihatdan katta qismni tashkil etadi. Masalan,
Ispaniya davlati tarkibidagi eng katta qismni Peninsiula tashkil etsa, qolgan
viloyatlari ham mavjud boʻlib, har bir hududlarning
dialektlari mavjud, shular
orasidan biz Kataloniya, Andalusiya, Valensiya va Galisiya hududiy shevalarini
koʻrib chiqamiz; Kataloniya, Andalusiya, Valensiya va Galisiya hududlari geografik
jihatdan bir-biriga uncha yaqin boʻlmagan hududlarda joylash-gan boʻlsada, ammo
dialekt va shevalar bir-biriga yaqin boʻlgan ifodaviy tushunchalarni keltirib
chiqaradi. Masalan, Katalan tili Hind-yevropa tillari
oilasining roman guruhining
okstian-romanost guruhiga mansub hisoblanadi. Bu tildan hozirda, taxminan, 11-
mln. kishi gaplashadi.
Ushbu til roman tillarining iber-roman guruhiga mansub. Ispaniyaning
Kataloniya, Valensiya muxtor viloyatlarida, Balear orollarida,
Fransiyaning
Russilon tarixiy viloyatida, Sharqiy Tereney departamentida, shuningdek, Andorra
7
Karimov I. A. Chet tillarni o‘rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi qarori.
Do'stlaringiz bilan baham: 
