Diduragay va poliduragay chatishtirishga doir masalalar yechish

DIDURAGAY VA POLIDURAGAY CHATISHTIRISHGA DOIR MASALALAR YECHISH
Reja:
Diduragay chatishtirish
Mendelning uchinchi qonuni

Diduragay chatishtirish
- Ikki muqobil belgisi bilan farqlangan ota-ona organizmlarining chatishishiga diduragay chatishtirish deb ataladi. Duragaylash uchun ikki juft (4 ta) bir-birini inkor qiluvchi (Mendelning yutug'i ham qat'iy farq qiluvchilarni tanlagani) belgilar olinadi. Masalan, rangi va shakli bilan farq qiluvchi no‘xotlar chatishtiriladi.

t.me/masofatalim
I. Dastlab digomozigota organizmlarni chatishtiramiz, ya'ni sariq silliq (AABB) va yashil burishgan (aabb) donli o'simliklarni.

t.me/masofatalim
Chatishtirish natijasida olingan F1, duragaylarning hammasida donlar sariq rangli va tekis ekanligi ma'lum bo'ldi. Birinchi avlod bir xilligi qonuni (Mendelning birinchi qonuni)ning yuzaga chiqqanligini ko‘ramiz.
Demak:
- donning sariq rangi yashil rang ustidan dominant**
- tekis formasi burishgan formasi ustidan dominant**
II. So‘ngra hosil bo‘lgan digeterozigota duragaylar o‘zaro chatishtiriladi:

t.me/masofatalim
F2 avlodda xosil bo'ladi:

t.me/masofatalim
F1 avlod duragaylar o‘z-o‘zi bilan chatishtirilganda ulardan hosil bo'lgan ikkinchi avlod (F2)da ota-onaga o‘xshash, ya’ni doni sariq tekis, doni yashil burishgan no‘xatlar bilan bir qatorda, doni sariq burishgan, doni yashil sirti tekis bo`lgan o ‘simliklar hosil boldi.
Bu o ‘z-o‘zidan diduragaylardagi bir belgi ikkinchisiga tobe bo`lmasdan, balki alohida-alohida irsiylanishidan dalolat beradi. Bunday yangi formalarni hosil bo`lishiga kombinativ o‘zgaruvchanlik deyiladi. Shunday qilib, belgilarning to`liq irsiylanishida diduragaylarda 9 xil genotipik, 4 xil fenotipik sinf kuzatiladi.
Mendelning uchinchi qonuni quyidagicha ta’riflanadi: ikki yoki undan ortiq bir-birlarini inkor qiluvchi belgilari bo‘lgan geterozigota organizmlar o‘zaro chatishtirilganda belgilarning mustaqil nasldan naslga o‘tishi yoki kombinatsiyalanishi kuzatiladi. Lekin shu narsani unutmaslik kerakki, bu qonun faqat noallel genlar nogomolog xromosomalarga joylashgandagina amalga oshadi.
Poliduragay chatishtirish
Uch, to‘rt va undan ko‘p turg‘un belgilari bilan tafovut qiladigan formalami chatishishiga poliduragay chatishtirish deb ataladi.
Masalan:

t.me/masofatalim
No‘xatning doni sariq, tekis, gultojbargi qizil (AABBCC) bo`lgan navi, doni yashil, burishgan, gultojibargi oq (aabbcc) rangda bo‘lgan navi bilan chatishtirilsa, F1, duragaylarining doni sariq, sirti tekis, gultojibarglari qizil (AaBbCc) rangda bo‘ladi.

t.me/masofatalim
Agar F1, duragaylari o'zaro chatishtilsa, u holda F2 duragay 8 xil gameta hosil qiladi. Bular quyidagilardan iborat: 1) ABC, 2) ABc, 3) AbC, 4) Abc, 5) aBC, 6) aBc, 7) abC, 8) abc.
Gametalar chatishtirilishidan quyidagicha duragaylar xosil bo'ladi:

t.me/masofatalim
Quyidagi jadvalga qarang:

t.me/masofatalim
Odam qon guruhlari:
Odamda qon guruhlarining 4 turi mavjud bo'lib, bu eritrositlar va plazma tarkibidagi oqsillarga nisbatan aniqlangan.

• 
  I guruh – eritrotsitlarda agglutinogen umuman bo'lmaydi, plazmada agglutinin α va β bo'ladi.
  
• 
  II guruh – eritrotsitlarda agglutinogen A, plazmada agglutinin β bo'ladi.
  
• 
  III guruh – eritrotsitlarda agglutinogen B, plazmada agglutinin α bo'ladi.
  
• 
  IV guruh – eritrotsitlarda agglutinogen A va B bo'lib, plazmada agglutinin umuman bo'lmaydi.
  

Irsiyatda esa qon guruhlari esa quyidagicha irsiylanadi:

t.me/masofatalim
Mavzuga doir masala va uning tahlili:
Monogeterozigot Aa, digeterozigot AaBb va trigeterozigot AaBbCc organizmlarda qancha turdagi gametalar hosil bo‘lishini aniqlang.
Yechish:
Har qanday genetik masalani yechishni gametalarni aniqlashdan boshlash kerak. Buning uchun avvalo gametalar sofligi qonunini bilish lozim: gametada har bir juft allellardan faqat bittasi bo‘ladi. Gametalar turlarining umumiy soni 2^n ga teng; n – allellar juftlarining soni.

• 
  Monogeterozigot (Aa) organizmda faqat ikki turdagi gametalar hosil bo'ladi: A va a
  
• 
  Digeterozigot organizm (AaBb) da to'rt turdagi gametalar bo'lishi mumkin: AB, Ab, aB, ab
  
• 
  Trigeterozigot (AaBbCc) organizmda esa sakkiz turdagi gametalarning yarmisida A, qolgan yarmida a allellar mavjud, ularni ikkita qatorga yozamiz. Keyin B va b allellarini avval ikkita dominant, keyin ikkita retsessiv qilib yozamiz, keyin shu ustunchalar yoniga C va c allellarni bir dominant, bir retsessiv qilib ketma-ket yozamiz.
  

t.me/masofatalim
Trigeterozigotali organizmlarda gametalar hosil bo‘lishini aniqlashning ikkinchi usuli ham mavjud: