Harbiy-texnik instituti sh. X. Kamilov raqamli qurilmalar: kombinatsion, ketma-ketli

2.4. VA-EMAS bazisda mantiqiy funksiyalarni amalga oshirish 
VA, YOKI, EMAS iborat bo‘lgan mantiqiy elementlar sistemasi 
kombinatsion mantiqiy qurilmalarning har qanday sxemasini tuzish uchun 
etarlidir. Shuning uchun bunday sistemani funksional to‘liq mantiqiy elementlar 
sistemasi deb nomlanadi. Lekin bu sistemani to‘liqligi ortiqchali qiladi. Sistemani 
to‘liqligini saqlagan holda undagi bitta (VA yoki YOKI) elementni chiqarib 
tashlash mumkin. Chunki de Morgan qoidasiga asoslanib, masalan, y=x
1
+x
2 
funksiyasiga mos keluvchi “YOKI” operatsiyasi o‘rniga invers o‘zgaruvchanlar 
ustidan “VA” operatsiyasini qo‘llash mumkin, keyin esa olingan kon’yuksiya 
qiymatini invertlash kerak.
 
Bunday o‘zgartirishlarni amalga oshirish uchun ikki “VA”, “EMAS” 
turidagi ME qo‘llanishi tahmin qilinadi. Qo‘llanilayotgan MEning sonini 
qisqartirish jarayonini davom ettirish mumkin. Sanoatda to‘liq sistemaga 
ekvivalent bo‘lgan ME ishlab chiqarilmoqda. Bu holda bazis bitta ME dan iborat. 
1
1
2
2
х
х
х х




---

32 
VA, YOKI, EMAS opersiyalardan birini bajaruvchi ME universal deb nomlanadi. 
Ularga VA - EMAS turidagi ME kiradi. 
VA-EMAS elementi barcha asosiy mantiqiy opersiyalarni bajaradi: 
a) inversiya opersiyasi (rasm.2.9.). Kirishlarni birlashtirishda
u=x
.
x =x
( u=x va x
1
= x, x
2 
=1=const) 
2.9. rasm 
b) kon’yuksiya operatsiyasi (rasm. 2.9. b.). Ikkinchisi invertor rejimida 
ishlovchi 
ikkita 
elementlarning 
ketma-ket 
ulanishi 
y=y
1
=x
1*
x
2
=x
1*
x
2
operatsiyasini, ya’ni VA operatsiyani amalga oshiradi. 
v) diz’yunksiya operatsiyasi (rasm.2.9. v.). Invertor sifatida ishlovchi ikkita 
elementlarni kirish signali ulanish nuqtasi va keyingi uchunchi VA-EMAS 
elementning kirishi orasiga kiritish orqali 
y=y
1*
y
2
=x
1*
x
2
= x
1
+x
2
ya’ni YOKI funksiyani amalga oshirishga imkon beradi. 
Umumiy xolatda VA-EMAS elementlari ikkita emas balki n ta kirishlarga ega 
bo‘ladi. 
y=x
1*
x
2
+x
3
*x
4
(x
1
+x
2
)
ko‘rinishdagi funksiyani VA-EMAS bazisda amlga 
oshirishni ko‘rib chiqamiz.
Ikki marotaba inkor etish va de Morgan qoidasini qo‘llab birlamchi 
funksyaini quyidagi ko‘rinishga olib kelamiz 
1 2
3 4 1 2
(
)(
)
у
х х
х х х х

Ushbu mantiqiy funksiyani amalga oshiruvchi KMS 2.10. rasmda keltirilgan. 

---

33 
2.10. rasm. 
Bu erda har bir mantiqiy elementni chiqishida strukturaviy sxemani tashkil 
etuvchilari ko‘rsatilgan: 
a
5
=x
3*
x
4*
a
4
= x
3*
x
4*
a
2*
a
3
= x
3*
x
4*
x
1*
x
3