Бизнес вa тaдбиркорлик олий мaктaби

МИЛЛИЙ ИҚТИСОДИЁТНИ РАҚАМЛАШТИРИШ – ДАВР ТАЛАБИ 
 
Хашимова С.Н. – ТошДТУ доценти 
Жамият ҳаётининг барча соҳалари рақамлаштириш ҳозирги кунда 
макроиқтисодий барқарорликни таъминлашда, иқтисодий ўсишга ва ижтимоий 
муаммоларни ҳал қилишга умид бағишловчи стратегиядир. 
Ўзбекистон рақамлаштиришда лидер бўлган мамлакатлардан ортда 
қолмоқда. 
Ҳозирги кунда жаҳон мамлакатларида рақамли иқтисодиёт ҳаётнинг барча 
жабҳаларини, хусусан фан-таълим, соғлиқни сақлаш, қурилиш, энергетика, 
қишлоқ ва сув хўжалиги, транспорт, геология, кадастр, архив ва бошқа 
соҳаларини қамраб олган ва самара бермоқда.
2019 йилда жаҳон ялпи ички маҳсулотида рақамли иқтисодиёт 18 % ни 
ташкил этди, 2025 йилга келиб бу кўрсаткич 24% га етиши кутилмоқда. Хитой 
ўз иқтисодиётини рақамли иқтисодиёт орқали ривожлантириш йўлидан 
бормоқда, 2018 йилда ЯИМда рақамли иқтисодиётнинг улуши 34,8 фоизни 
ташкил этди
1
. 
Ўзбекистонда рақамли секторини ривожлантириш борасида давлат 
томонидан кенг кўламли чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Ахборот 
технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш ҳамда қўллаб-
қувватлаш соҳасида ягона давлат сиёсатини ишлаб чиқиш ва жорий этиш учун 
қулай шарт-шароитлар яратилди. 
1
Новая инфраструктура как основа экономики. (https://pIus.rbs. ru)

---

413 
Жумладан: 
1.
Ўзбекистон
 
Республикаси Президентининг 2018 йил 19 февралдаги ПФ-
5349 сонли “Ахборот технологиялари ва коммуникациялари соҳасини янада 
ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони.
2.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 3 июлдаги ПҚ-3832
 
сонли 
“Ўзбекистон
 
Республикасида рақамли иқтисодиётни ривожлантириш 
чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарори

3.
Ўзбекистон
 
Республикаси Президентининг 2019 йил 18 майдаги 
Ўзбекистон
 
Республикаси Президентининг 2018 йил 19 февралдаги ПФ-4321 
сонли “Рақамли иқтисодиёт ва “Электрон ҳукумат” тизими инфратузилмаларини 
янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарори 
4.
Ўзбекистон
 
Республикаси Президентининг 2020 йил 28 апрелдаги ПҚ-
4699-сонли “Рақамли иқтисодиёт ва электрон ҳукуматни кенг жорий этиш чора-
тадбирлари тўғрисида”ги( кўчирма) Қарори. 
Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда, рақамли иқтисодиётга ўтиш 
ислоҳотлардаги мантиқий кетма-кетликнинг давоми ва драйвери, деб аташ 
мумкин. 
Ҳозирги вақтга келиб, рақамли иқтисодиёт назарияси тўлалигича ҳали 
шаклланмаган ва кўпчилик иқтисодчилар томонидан кенг миқёсда 
ўрганилмоқда. Илмий адабиётларда ҳозирги замон”Янги рақамли иқтисодиёти” 
турли хил атамалар билан номланади. Масалан, “постиндустриал иқтисодиёт” 
(Д.Белл), “ахборотлашган иқтисодиёт” (О.Тоффлер), “мегаиқтисодиёт” 
(В.Кувалдин), “ахборот ва алоқага асосланган иқтисодиёт” (И.Ниинилуто), 
“техноиқтисодиёт ва рақамли иқтисодиёт” (Б.Гейтс), “билимларга асосланган 
иқтисодиёт” (Д.Тапскотт).
 
Ушбу тушунчаларни боғлаб турадиган омил – бу 
иқтисодий жараёнларнинг глобаллашув жараёнида ахборот технологияларининг 
бирламчи ўринни эгаллаши бўлиб ҳисобланади
1
. 
Ўзбекистонда академик С.С.Ғуломов раҳбарлигидаги иқтисодчилар 
томонидан “Рақамли
 
иқтисодиётда блокчейн технологиялар. (С.С.Ғуломов, 
Р.Х.Аюпов
, О.М. Абдуллаев, Г.Р.Болтабоева.),
Рақамли иқтисодиёт ва электрон 
тижорат асослари. (С.С.Ғуломов, Р.Х.Аюпов) номли ўқув қўлланмаларида 
рақамли иқтисодиётга ўтишдаги муаммолар ва уларнинг механизмига 
бағишланган. 
Россиялик профессор М.Л.Калужский фикрича, рақамли иқтисодиёт 
интернет фаолияти,шунингдек,шакллари,усуллари,воситалари ва уни амалга 
ошириш алоқа муҳитидир. 
Рақамли иқтисодиёт ҳақида сўз борар экан, ахборотлашган жамиятга 
таъриф бериб ўтиш ҳам ўринлидир. 
Академик С.С. Ғуломов рақамли иқтисодиётга қуйидагича таъриф 
берган:Рақамли иқтисод-хўжалик юритишнинг замонавий шакли бўлиб,унда 
ишлаб чиқариш ва бошқаришни асосий фактори сифатида рақамли кўринишдаги 
катта маълумотлар мажмуи ва уларни қайта ишлаш жараёни хизмат қилади.(3). 
1
С.С. Гулямов, Р.Ҳ. Аюпов, О.М. Абдуллаев, Г.Р. Балтабаева. Рақамли иқтисодиётда блокчейн технологиялар. 
Ўқув қўлланма.Т.: ТМИ, “Иқтисод-Молия” нашриёти, 2019, 447 бет. 

---

414 
Профессор Нодир Жумаевнинг фикрича – рақамли иқтисодиёт 
деганда,фақатгина Блокчейн технологиясини ва улардан халқаро молия 
бозорларида фойдаланиш масалаларини ёки криптовалюталарни тушуниш 
керак эмас. Албатта, Блокчейн технологияси,криптовалюталар ҳам рақамли 
иқтисодиётнинг бир бўлаги, лекин рақамли иқтисодиёт деганда,рақамли 
коммуникациялар, IT ёрдамида олиб бориладиган иқтисодиёт тушунилади. 
Рақамли иқтисодиёт рақамли технологияларга асосланган, электрон бизнес, 
электрон тижорат билан боғланган, рақамли товар ва хизматлар ишлаб 
чиқараётган янги иқтисодий фаолият ҳисобланади. (4 )
Фикримича, рақамли иқтисодиёт алоҳида фаолият турини эмас,балки 
ишбилармонлик, саноат объекти, хизматларда ахборот технологиялардан 
фойдаланишни англатади.Агар анъавий иқтисодиётда моддий буюмлар асосий 
ресурс ҳисобланса,рақамли иқтисодиётда бу қайта ишланадиган ҳамда 
узатиладиган ахборот ва маълумотлар ҳисобланади. 
Демак рақамли иқтисодиёт йирик саноат объектлари иш самарадорлигини 
ошириш,ишлаб чиқаришда ўсиш,фаолият шаффофлини таъминлаб, коррупцияга 
қарши воситаси ҳисобланади. 
Шу сабабли пандемия шароитида рақамли иқтисодиётни шакллантириш ва 
ривожлантириш бўйича тавсиялар ишлаб чиқишда ижобий ва салбий 
томонларини кўриб чиқишни тақозо этади: 
рақамли 
иқтисодиётнинг 
ижобий 
томонлари 
ишлаб 
чиқариш 
харажатларини камайиши ҳисобига меҳнат унумдорлигининг ўсиши; 
электрон пул ва электрон савдони ривожланиши, товар ва хизматларга 
тўлаш тизимида нақд пулсиз тизимни кенг жорий этилиши; 
янги иш ўринлари яратилиши,шунингдек фрилинсни ривожланиши; 
компаниялар рақобатбардошлигининг ортиши учун имкониятлар 
яратилиши; 
қашшоқлик ва ижтимоий тенгсизликнинг бартараф қилиниши. 
Бу рақамли иқтисодиётнинг ҳаётимизга қандай қилиб ижобий таъсир 
этиши, оддий фойдаланувчига шу тариқа бозор имкониятларини кенгайтириш 
имкониятини беради. 
Бироқ, кўп сонли афзалликлар билан бир қаторда рақамли ўзгартириш 
маълум бир рисклардан ҳам холи эмас: 
мамлакатда техника ва технологияларга рақамли боғлиқлик ахборот ва 
миллий хавфсизлик даражасидаги рискларни ошишига олиб келиши; 
кибер таҳдидлар риски; 
дамлар хулқ-атворини бошқариш учун улар ҳақида маълумотлардан 
фойдаланиш; 
ишсизликнинг ўсиши, маълум бир касблар йўқ бўлиб кетиши; 
электрон фирибгарликлар ва молиявий пирамидаларнинг ҳаддан ташқари 
кўпайиб кетиши; 
мамлакат худудларида аҳолини рақамли технологиялардан фойдаланиш 
имкониятларини бир хилда эмаслиги; 
интернет, мобиль телефонлари,компьютерда фойдаланиш натижасида 
турли янги кассалликларни намоён бўлиши. 

---

415 
маданий-маънавий таҳдидларнинг ортиши ва бошқалар. 
Ўзбекистонда 2020−2022 йилларда иқтисодиётнинг реал сектори 
тармоқларини рақамлаштиришнинг асосий йўналишларини маълум қилди ва 
кейинги икки йилда 37та корхона фаолиятида рақамлаштириш кенг татбиқ 
этилишини айтиб, реал сектор тармоқларини рақамлаштиришда қуйидаги 
устувор уч йўналишни айтиб ўтди: 
ишлаб чиқариш ва технологик жараёнларни автоматлаштириш, молиявий-
иқтисодий фаолиятни автоматлаштириш, моддий-техник ресурсларни ҳисобга 
олиш ва бошқариш тизимлари (ERP); 
ишлаб чиқариш ва технологик жараёнларни автоматлаштиришга 
қаратилган ахборот тизимларни ягона ахборот комплексга жамлаш бўйича 
дастурий маҳсулотлар; 
мижозлар билан муносабатларни тартибга солиш, маҳсулотларни электрон 
тизимлар орқали сотиш, маркетингни бошқариш тизимлари (CRM). 
Ушбу йўналишлар бўйича 2023 йилга қадар умумий қиймати 5,2 трлн сўмга 
тенг жами 92та лойиҳа амалга оширилиши режалаштирилмоқда. Лойиҳалар 37та 
корхона фаолиятига доир бўлиши ҳамда қуйидаги йирик ўзгаришларни назарда 
тутади: 
-
«Олмалиқ КМК» «Ёшлик-1» ва «Қолмоққир» конларида кон транспорт 
комплексини автоматлаштирилган бошқарув тизими; 
-
«Навоий кон-металлургия комбинати» «Мурунтов» конида кон-
транспорти комплексини автоматлаштирилган бошқарув тизими; 
-
«Ўзбекнефтгаз» компаниясининг бошқаришга йўналтирилган корпоратив 
ахборот тизими (ERP), бундан ташқари конлардаги технологик жараёнларни 
автоматлаштириш ва мониторинг қилиш ахборот тизими; 
-
«Ўзтрансгаз» диспетчерлик бошқаруви ва маълумотларни йиғиш 
дастурий-аппарат комплекси (SCADA). 
Хулоса қилиб айтганда, пандемия шароитида рақамли иқтисодиётни 
ривожлантириш кечиктириб бўлмайдиган стратегия ҳисобланади. 
Ўзбекистонда рақамли иқтисодиётни ривожлантиришда қуйидагиларни 
эътиборга олиш талаб этилади. 
1.
Республикада ахборот технологияларидан кенг фойдаланишни 
рағбатлантириш орқали рақамли иқтисодиётни ривожлантириш, ҳар соҳага 
инновацияларни жорий этиш ва мавжуд норматив –хуқуқий ва маъмурий 
тўсиқларни бартараф этиш иқтисодиётни ривожлантиришда давр талаби.
Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари фаолиятига ахборот-
коммуникация технологияларини кенг жорий қилиш ва ундан фойдаланиш 
борасидаги қонунчиликни янада ривожлантириш устувор йўналишга айланиши 
керак. 
“Рақамли иқтисодиёт” тўғрисида”ги Қонунни қабул қилиниши давлат 
органлари фаолиятининг самарадорлигини, тезкорлигини, шаффофлигини 
таъминлаш ва аҳоли ва тадбиркорлик субъектлари билан ахборот 
алмашиш,уларнинг бизнес фаолиятини фаоллаштириш механизмларини амалга 
оширишга олиб келиши иқтисодиётнинг рақамлаштиришниннг иқтисодий ва 
ижтимоий самарадорлигига олиб келади.

---

416 
2.
Рақамли иқтисодиётни ривожлантиришда Халқаро валюта фонди ва 
Жаҳон банки каби халқаро ташкилотлар тавсияларига амал қилиш. 
Жаҳон банкининг “Рақамли дивидендлар” номли тадқиқоти хулосалари 
мамлакатлар иқтисодиётини ривожлантиришда рақамли иқтисодиётнинг 
нақадар долзарб ва муҳим масала эканлигини кўрсатади. Хусусан интернет 
тезлигининг 10 фоизга ўсиши ЯИМнинг ўсишига олиб келади. Ривожланган 
мамлакатларда бу кўрсаткич 1,21 фоизни ташкил этса, ривожланаётган 
мамлакатларда 1,38 фоизга тенг. Демак, интернет тезлиги 2 баробар ошадиган 
бўлса, ЯИМ ҳажми 13-14 фоиз ортишига эришиш мумкин
1
.
Интернет тезлиги бўйича рейтингда Ўзбекистон ҳозирги кунда 95-поғонани 
эгаллаб турибди (176 та давлат қаторида) ва бир йил ичида 36 поғонага 
кўтарилди
2
. 
Рақамли инфраструктурани янада кенгайтиришда кенг полосали 
технологияларга асосланган ускуналарни ўрнатиш ва инфраструктурани 
кенгайтиришда қўшимча лойиҳаларни амалга оширишда нуфузли компаниялар 
билан шартномалар тузиш. 
Ўзбекистон ҳудудларидаги рақамлаштиришнинг шаҳар ва қишлоқ 
аҳолисига, аҳолининг бой ва камбағал қисмига нисбатан нотекис тақсимланиши 
рақамлаштиришни бир хил эмаслигини келтириб чикаради.Барча ўқувчилар ва 
талабалар электрон ва дистацион ўқишга имконияти бир хил эмаслиги қисқа 
муддатли истиқболда ўқув жараёнида иштирок этишига таъсир кўрсатади. 
Рақамлаштиришдаги тенгсизликни бартараф этишда ва уни ижобий 
томонидан фойдаланишда миллий “Рақамли иқтисодиёт” лойиҳасида 
худудлардаги рақамлаштириш тадбирларини амалга оширилиши глобал 
пандемия шароитида электрон ва масофавий таълим инструментларидан ижобий 
самарага олиб келади. 
3.
Ахборот-коммуникация ва интернет технологияларга асосланган рақамли 
иқтисодиёт улушини ялпи ички маҳсулотдаги улушини ошириш стратегик 
вазифамиз бўлиши керак. 
2030 йилгача ахборот-коммуникация ва интернет технологияларига 
асосланган рақамли иқтисодиёт улушини мамлакат ялпи ички маҳсулот 
таркибида 10 фоизга (ҳозирда 2 фоиз) кўтариш келажакдаги стратегик 
вазифаларимиздан биридир
3
. 
Рақамли иқтисодиёт бўйича энг кўп ривожланган мамлакатлар АҚШ ва 
Хитой тажрибасидан фойдаланиш. Дунё бўйича блокчейн технологияларига 
доир патентларнинг 75 фоизи АҚШ ва Хитой каби давлатларга тўғри келади
4
.
Хориж тажрибасига асосан ишлаб чиқаришни бошқаришда ахборот 
тизимлари 
комплексини 
жорий 
этиш, 
дастурий 
маҳсулотлардан 
фойдаланиш,технологик жараёнларни автоматлаштириш орқали уни жадал 
1
Рақамли иқтисодиёт нега керак ва у нима беради? (https://review. uz) 
2
ЎЗбекистон интернет тезлиги бўйича жаҳон рейтингида бир ой ичида яна 7 поғонага кўтарилди. (https://review. 
Uz) 
3
Илм-маърифат ва рақамли иқтисодиёт одимлари. (https:// tfi. uz page. ilm marifat) 
4
Рақамли иқтисодиёт: муаммолар ва имкониятлар ((https:// mininnjvation.uz) 

---

417 
ривожлантириш ва соҳада малакали мутахассислар тайёрлаш ва уларни 
меҳнатидан фойдаланиш.