O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti

 Konsistenstiyani aniqlash 
Konsistenstiya tushunchasini kuz bilan kabo’l kilinadigan oziq-ovqat mahsulotlari 
xossalarini yigindisiga aytiladi. 
Oziq-ovqat konsistenstiyasi turli bo’lib, u yopishkoklik, zichlik, satx tortishuvini 
kursatadi. U shuningdek kattiklik, yumshoklik, donadorlikni bildiradi. Suyuk mahsulotlar 
uchun- yopishkoklik, jele shaklidagila uchun- elastiklik. 
Yopishkoklik-bu tizimning suyuklik qatlamlari okimiga karshiligi bo’lib, suyuklikning 
ichki ishkalanishini bildiradi. 
Kattiklik oziq-ovqat mahsulotlarining strukturasini xarakterlab, elastiklik moduli va 
elastiklik chegarasiga boglik. Masalan: lignin meva sabzavotlar konsistenstiyasini kattik kilib 
turadi. Suvning miqdori ham konsistenstiyaga ta’sir kiladi.
 
 
10-mavzu. Konserva va tayyor oziq-ovqat mahsulotlari tarkibidagi begona aralashmalar, 
yot moddalarni aniqlash (Qo’rg’oshin Pb va Kadmiy Cd misolida) 
Qo’llaniladigan ta’lim texnologiyalari:
Klaster, muammoli ta’lim. Insert,test. 
Ishdan maksad
: Ozik-ovkat mahsulotlari tarkibidagi yot moddalarni aniqlashni 
o’rganish. 

---

201 
Kerakli jixoz va reaktivlar:
Ditizon, fenolammoniy, xloroform, mikrobyuretka, voronka. 
Oziq-ovqat mahsulotlari tarkibidagi qo’rg’oshinni ankiklash uchun kuruk va xul 
ozoleniya kullaniladi. Kuruk ozoleniya fakat Mg(NO
3
)
2
yoki Al(NO
3
)
3
va kalstiy nitrat 
aralashmasi bilan utkazish tavsiya etiladi. Xul ozoleniyani esa nitrat kislota va xlorat 
kislotalari muxitida olib boriladi.
Oziq-ovqat mahsulotlaridagi kurkoshin miqdorini fotometrik usulida aniqlash 
Buning uchun namuna kulini 1:1 nisbatda eritiladi. Aralashmani ajratgich voronkada 
filtrlab suyuklik xajmini 50 sm
3
ga etkazdiladi. Aralashmani tarkibidagi misni ajratish uchun 
unga 2 sm 20% li gidroksilamin 2 tomchi fenolammoniy bilan pH 1.5-2 gacha neytrallang, 
so’ngra aralashmaga 5 sm 0.012 25% li ditizon qo’shib 2 dakika kattik chaykalatiladi. 
Suyuklik qatlamlarga ajralgach tarkibida Cu bo’lgan organiq qatlam ajratiladi. Ekstrakstiyani 
rangi yashilga buyalguncha bir necha marta kaytariladi. Ditizon koldik miqdorini esa 2-3 
porstiya 1-3 sm
3 
xloroform kushish yuli bilan yo’q kilinadi. So’ngra ajratish voronkasidagi 
suvli qatlami 5 sm
3
50% li tartrat qo’shilib, qo’rg’oshinni chukmaga tushiriladi va ikki tomchi 
fenoftolein aralashtirib ammoniy bilan pH 5.9 bo’lgancha neytrallangach qo’rg’oshin 
yigindisini ikki dakika davomida 5 sm
3
ditizon eritmasidan ekstrakstiya kilinadi. 
Aralashmaning binafsha va qizil rangli qatlamlarini ajratiladi va ekstrakt boshka bo’lish 
voronkasiga utadi va ikki marta xloroform bilan rangli organiq erituvchi porstiyasi ditizonga 
xos bo’lgan yashil rangga buyalsa, ekstrakstiya tugagan bo’ladi. Barcha Pb va Zn tarkibli 
ekstraktlar bitta ajratish kolonkasiga solinib, uch marta 5 sms li distillangan suv bilan 
yuviladi. ekstraktga Pb ajralishi uchun 5 sm 10% li natriy karbonat eritmasi quyilib, ikki 
marta silkitiladi. Tarkibida qo’rg’oshin bo’lgan suvli qatlam sigimi 20-25 sm
3
zich pukakli 
stilindrga utkazib, u ditizonni kalorimetrik titrlash uchun ishlatiladi. Buning uchun stilindrga 
bir tomchi filtrat solib, ammoniy yordamida pH 8.5-9 gacha neytrallanadi. So’ngra 
mikrobyuretka yordamida unga 2-6 sm
3
aralashma qo’shib bir dakika silkitiladi. Ditizon 
xajmi shunday bo’lishi kerak-ki, qatlamlarga ajratilgan xloroformni qatlam binafsha rangga 
kirish kerak yoki biroz ditizonning ortikcha miqdorini xosil kilishi kerak. Kontrol namunani 
tayyorlash uchun xuddi shunday ikkita stilindrga 10%li natriy karbonat eritmasi quyilib, 
fenolrot bilan rN 8.5-9 bo’lguncha neytrallanib, shuncha miqdorda ditizon qo’shib, 
mikrobyuretka yordamida qo’rg’oshinning 1 yoki 10 mkg/sm
3
li standart eritmasi yordamida 
titrlanadi. Xar bir porstiya qo’rg’oshin eritmasi yordamida titrlanadi so’ngra eritma silkitiladi. 
va uning rangi xloroformli o’rganilayotgan namunalar qatlamlari rani bilan solishtiriladi. Xar 
ikki stilindrdagi organiq qatlam bir xil rangga kirganda titrlash tugagan xisoblanadi, 
qo’rg’oshin miqdori: 
X
Pb
=VC100/1000 
formula bilan xisoblanadi. 
V-titrlash uchun ketgan qo’rg’oshin standarti eritmasi xajmi; 
S-standart eritmaning konstentrastiyasi. 
M-mahsulot namunasini massasi.