A. A. Q od irov t ib b iy o t

' A b u A li ib n S i n o , T ib q o n u n la r i, 
1 - k it o b , T o s h k e n t , "Fan" 1 9 8 3 - y . 5 - b e t .
2 B u y erd a Ibn S in o r u h n i ilo h iy k u c h e m a s , b a lk i q o n d a a y la n ib y u r u v c h i o m il sifa tid a
tu sh u n g a n .
87

---

taqsim lanib, eng t o ‘g ‘ri nisbatda t o ‘la -to ‘kis b o ‘linganligidan ib o ratd ir".1 
D em ak, Ibn Sinoning fikricha m o ‘tadillik, (m o'tadil m izoj) inson tanasida 
va un in g ayrim qism larida u n su rlarn in g kerak darajad a to ‘g ‘ri (b arob ar) 
taqsim langan holatidir. Bu yerda Ibn Sino mizoj tushunchasiga unsurlam i 
asos qilib olgan. D em ak , Ib n S in o n in g fik rich a m izoj u n su rlarg a xos 
xususiyatdir.
N o m o ‘tad il, y a ’ni m o ‘tad illik d a n c h iq q a n m izoj h aq id a Ib n Sino 
quyid ag ich a fikr yuritadi: " N o m o 'ta d il m izoj sh u n d ay h o latk i, u n d a
organizm dagi issiqlik va sovuqlik, quru q lik va h o 'llik xususiyatlar o ‘zaro 
m u v o zan a td a b o 'lm a y , u larn in g biri u stu n kelib qolgan b o i a d i ”.2
Ibn Sino nom o 'tad il m izojni oddiy va m urakkab xillarga b o ‘lgan. Oddiy 
n o m o 'ta d illik d a x u susiyatlardan biri kerag id an o rtiq c h a b o ‘lib qoladi. 
M urakkab n o m o ‘tad il m izojda ikki xususiyat bir v aq td a k eragid an o rtiq
b o iib qoladi. M asalan, mizoj bir vaqtning o ‘zida keragidan o rtiq ch a issiq 
va q u ru q yoki keradigan o rtiq ch a issiq va h o ‘l yoxud keragidan o rtiq ch a 
sovuq va q uruq, yoinki keragidan o rtiq ch a sovuq va h o ‘l b o ‘lishi m um kin 
va h.k. A m m o , m izoj b ir v aqtnin g o ‘zida issiq va sovuq, yoki q u ru q va 
h o ‘l b o ‘lishi m u m k in em as.
Ibn S inoning yozishicha dorilarning h am o ‘ziga xos m izojlari b o 'lad i. 
D oridag i m izoj tu rli tan ag a tu rlic h a t a ’sir etad i. M asalan, b ir do rin in g
m izoji o d am gavdasiga nisbatan issiq, ilon gavdasiga nisbatan sovuq t a ’sir 
etishi m u m k in . S hunin g d ek , b ir d o rin in g m izoji b ir kishi gavdasiga 
nisbatan k o ‘p roq issiq, boshqa bir kishining gavdasiga kam ro q issiq t a ’sir 
etishi m u m k in va h.k.
Ib n S ino m izoj m asalasiga berilib ketib, fikrim izch a bu tu sh u n c h a n i 
ju d a o shirib yuborgan b o ‘lsa kerak. M asalan , un in g yozish ich a o d am
gavdasining h a r bir nuqtasi ayrim m izojga ega. H a tto , o d am panjasining 
h a r b ir b a rm o g ‘i, h a r b a rm o g ‘ining h a r b ir b o ‘g ‘u n i o ‘ziga xos m izojli 
b o ‘ladi. M asalan , b o sh b arm o q issiq m ijozli, k o ‘rsatgich b arm o q esa 
sovuq m izojli b o 'lish i m u m k in . Bu h aq iq atg a u n c h a lik t o ‘g‘ri kelm asa 
kerak. B ir d o n a o lm an in g bir pallasi sh irin , ik k in ch i pallasi n o rd o n
b o ‘lm ag an id ek , o d am p anjasining b ir b arm o g ‘i issiq, ik k in ch i b arm o g 'i 
sovuq m izojli b o 'lish i m u m k in em as. 0 ‘rta asr sharq hak im lari, shu 
ju m la d a n Ib n S in o h a m , o d am o rg a n iz m id a so d ir b o ‘lib tu ru v c h i 
m urakkab biologik, fiziologik va patologik jaray o n larn i faqat ikki om il — 
issiqlik va sovuqlikka bog‘lab, jidd iy xatoga y o ‘l q o ‘yganlar.
Ibn S ino ru tu b atlar nazariyasi h aq id a h am o ‘z fikr va m ulohazalariga 
ega bo lgan. U ru tu b atlarn i h o ‘l, suyuq, o q u v ch a n jism la r deb ataydi.