A. A. Q od irov t ib b iy o t

IB N SIN O N IN G TIBBIY FIKRLARI
A bu Ali ibn S in o n in g tib b iy o t, unin g m o h iy ati va vazifalari haqidagi 
ilm iy-nazariy fikrlari asosan uning o ‘zi yashagan o ‘rta asrlar fani darajasida 
b o ‘lgan. L ekin, u o ‘zining c h u q u r b ilim i, o ‘tk ir ze h n i va m an tiq iy
m u lo h azalari bilan o ‘sha davrdagi k o ‘p olim lard an a n c h a yuqori turgan. 
Ib n S ino tib b iy o tn in g m o h iy ati va vazifalarini b o sh q alard an c h u q u rro q
va keng roq ta s a w u r etgan.
0 ‘rta asrlarda Sharq m am lakatlarida ilm -fan yuksak darajada rivojlangan 
edi. L ek in , shu b ilan birga u b a ’zi xato va k am ch ilik lard a n h am xoli 
em as edi. Asosiy k am ch ilik s h u n d a n ib o rat ediki, u v aq tlard a tab iat 
h o d isalari tajrib a y o ‘li b ilan c h u q u r tekshirilm ay, k o 'p in c h a abstrakt 
falsafiy fikr y uritish va in tu itsiy a o rqali hal qilinardi.
T ibbiyot sohasida h am sh u n d ay edi. M asalan , kasallikning m o hiy ati 
va kelib ch iq ish sabablari ek sp e rim e n tal usul b ilan isbot etilm a g an
r u t u b a t l a r n a z a riy a s i va m iz o jla r tu s h u n c h a s ig a a s o s la n a rd i. Bu 
tu sh u n c h a la r tib b iy o td a asosiy m ezo n h isob lanard i. Ib n S in o d ek bu yuk 
olim h a m bu tu sh u n ch ala rn i bosib o ‘tolm adi. U inson organizm ida sodir 
b o ‘lib turuvchi fiziologik va patologik jarayonlam i izohlashda shu rutubatlar 
va m izo jlar tu sh u n ch asig a asoslanardi. L ekin, Ib n S ino o ‘zining o ‘tk ir 
ze h n i va c h u q u r m u lo h aza la ri b ilan b u m asalada b o sh q a k o ‘p olim larga 
n isb atan an iq ro q va to g ‘riro q fikr y uritardi.
A bu Ali ibn Sinoning tibbiy fikrlari uning tibga oid asarlarida, xususan, 
m ash h u r "Tib qonunlari" kitobida o ‘z ifodasini topgan. Biz Ib n Sinoning
85

---

tibbiy fikrlari h aq id a s o ‘z y u ritish n i shu 
kitob ni tah lil q ilish d an boshladik.
Ibn S ino tib b iy o t, u n in g m o h iy ati va 
vazifalari haqida so‘zlab, a w alo tibbiyotning 
o ‘zi q an d ay fan degan m asalaga t o ‘xtaladi. 
U tibbiyotga bund ay ta ’rif bergan. "Tibbiyot 
sh u n d ay b ir ilm ki, u bilan inso n gavdasi- 
ning ahvoli sog ‘lik va kasallik jih a tid a n
o ‘rganilib, uning m avjud sog‘lig‘i saqlanadi 
va y o ‘qotilgani tik la n ad i1". Ibn S inoning bu 
t a ’rifida ju d a m uh im b ir fikr bor. U salo- 
m atlikni saqlash m asalasini b irinch i o ‘ringa 
q o 'y g a n . D e m a k , Ib n S in o n in g tu s h u - 
nishicha, tibbiyo tning asosiy vazifasi kishi­
lar sog‘lig‘ini saq lash d a n ibo rat. Bu fikr 
yuksak darajad a rivojlangan hozirgi z a m o n
tibbiyotining asosiy qoidasiga b u tu nlay m os 
keladi. Ibn Sino o ‘zining bu fikri bilan o ‘sha zam ondagi ko‘pchilik tibbiyot 
n a m o y an d a larin in g fikrlaridan m ing yil ilgarilab ketgan edi.
Ibn S ino tib b iy o tn in g vazifasi salom atlik ni saqlashd an ib o rat, degan 
fikrni boshqa asarlarida ham k o ‘p m arta ta ’kidlagan. M asalan, nazm bilan 
yozilgan "U rjuza fi-t-tib" ("Tibbiy uijuza") nom li kitobida bu fikrni qisqa 
va ih ch am qilib, "Tibbiyot — sog‘liqni saqlash va kasallikni tu z a tish d a n
iborat (fan)", deb yozgan.
"U rjuza fi-t-tib " m azm u n va hajm jih a tid a n "Tib q o n u n lri"d a n so ‘ng 
ikkinchi o ‘rin da turuvchi k atta sh e’riy asardir.
Ibn S ino tib ilm ini nazariy va am aliy q ism larga b o ‘lgan. U n in g
yo zishicha, nazariy qism tib n in g asosiy q o id aiarin i o ‘rganadi. X ususan, 
u kasalliklarning tu rlari va sabablarini aniqlaydi. A m aliy qism esa tad b ir 
va am alning q anday b o ‘lishini k o ‘rsatadi. Bu y erda Ibn Sino ikki m uhim
m asalani k o ‘zd a tu tg an . U lard an biri sog‘lo m ta n a n in g ta d b irin i bilish, 
y a’ni ta n a sog‘lig‘ini saqlash, buni olim sog'liqni saqlash ilmi deb atagan. 
Ikkinchi m asala kasal ta n a n in g tad b irin i bilish, y a ’ni kasallikni m uolaja 
qilib, uni sog‘lom holatga qaytarish. B uni Ibn S ino davolash ilm i deb 
atagan.
Ibn Sino nazariy-tibbiy bilim lar doirasiga unsurlar, mizojlar, xiltlar, 
quw atlar, a’zolar va ularning funksiyalari haqidagi tushunchalam i kiritgan. 
Olimning ta ’kidlashicha bu tushunchalaming har biri o ‘ziga xos mohiyatga ega.
Ibn S inoning u n su rlar haqidagi tu sh u n ch asi ato m istik nazariy aga 
yaqinlashib boradi. Ibn Sino unsurga bun d ay ta ’rif bergan: "O ddiy jism lar