A. A. Q od irov t ib b iy o t

' A b u A li Ib n S i n o , T a ij im a i h o li . T o s h k e n t "F an". 1 9 8 0 . 1 1 -b .
75

---

S aroydagi xizm at Ib n S inoning k o ‘p v aq tin i olardi. S h u ning u c h u n
u n in g ilm iy -ijo d iy ish lari a n c h a sek in lash ib q o lad i. B un ing u stig a 
h ak im n in g boshiga b o sh q a tashvishlar h am tu sh ad i. K o ‘p o ‘tm ay Abul 
Xoris ibn N u h saroydagi fitna natijasida o'ldiriladi. U ning o ‘m iga o ‘tirgan 
ukasi Abul Favaris ibn N u h Ibn Sinoga nisbatan unchalik iltifot qilm aydi. 
S h uning u c h u n Ib n S ino saroy x izm atid an ketadi.
X a s r o x irid a (9 9 9 -y il) Y e ttis u v va O lto y to m o n id a n k elg an
q o ra x o n iy la r B u x o ro n i za b t e ta d ila r. S o m o n iy la r d av lati tu g a tilib , 
qoraxon iylar hokim iyati o ‘rnatiladi. Q oraxoniylar m am lak atd a o 'z g ach a 
siyosat, y an gicha ta rtib o ‘rn a ta d ila r. Bu Ib n Sinoga u n ch a lik yoqm aydi. 
A m m o, sh u n d ay b o ‘lsa h am u q o rax o n iy lar saroyida x izm at qilishga 
m ajb u r b o ‘ladi. Bu h aq d a o lim n in g o ‘zi b u n d ay , deb yozgan: "O tam
vafot etib, ahvolim da o ‘zgarish yuz berdi. S ulton huzuridagi vazifalardan 
birini o ‘z zim m am ga oldim. Keyin zarurat yuzasidan Buxoroni tark etdim."
M a ’lum otlarga k o ‘ra Ibn Sinoning otasi 1002-yilda vafot etgan. D em ak 
bu voqealar o ‘sha yillarda sodir b o ‘lgan. 1004-yil kech kuzida yoki 1005- 
yil b o sh id a Ibn S ino B uxoroni ta rk etadi. Ib n S ino b u n in g sababini 
ochiq aytm ay, "zarurat yuzasidan B uxoroni tark etdim " deb q o ‘ya qolgan. 
Bu iboralardan Buxoroda Ibn Sino u ch u n noxush holatlar yuz berganligini 
payqab olish qiyin em as. U ning B uxorodan yashirin cha chiqib ketganligi 
h am sh u n i k o ‘rsatadi. F ik rim izc h a q o ra x o n iy la r Ib n S inoga n isbatan 
unchalik d o ‘stona m unosabatda b o ‘lm aganlar. B uning natijasida olim ning 
boshiga tashvishli ishlar tushishi m um kin edi. B unday vaziyatdan qutilish 
u c h u n u zo h id la r rid o sin i kiyib olib , X o ra zm d av latin in g p oy tax ti 
U rgan ch to m o n g a j o ‘naydi. Bu vaq td a X orazm nin g qadim gi m adaniyati 
tik lan ib u n in g p oytaxti U rg a n ch S harq n in g yuksak d arajad a tara q q iy
etgan sh ah arlarid an biriga aylangan edi. 0 ‘sha vaq td a hu km ro n lik qilgan 
M a ’m u n iy la r m am lak atd a ilm -fa n va m ad an iy a tn i yuksaltirishga k atta 
aham iyat berardilar. F an ahllarini q o ‘llab-qu w atlardilar. U larga saroydan 
jo y b erib, ilm iy-ijodiy ishlari u c h u n z a ru r sh aro it yaratib b erard ilar. Bu 
Ibn Sinoga m a ’lum edi. S huning u c h u n u X orazm to m o n g a y o ‘l oldi.
Ibn S ino y o ‘lda k o ‘p qiy in ch ilik larn i b o sh id a n k ech irib , 1005-yil 
b o sh larid a U rg anchga yetib bordi. Bu y erd a o lim n i yaxshi kutib oldilar, 
unga saro ydan jo y b erib , yashashi va ilm iy-ijod iy ishlari u c h u n z a ru r 
sharoit yaratib berdilar. Bu haqda ibn Sinoning o ‘zi taijim ai holida bunday 
deb yozgan: "U y erda ilm n i sevuvchi A bul H u sa y n 1 as-S ah liy v azir edi. 
U yerning am iri huzuriga kirdim . A m ir Ali ibn M a ’m u n edi. M en u ch u n
m enga o'xshaganlarga beriladigan yetarli m iqdorda oylik tayin qilishdi"2.
Ibn Sino o ‘z taijim ai holida X orazm da yashagan yillari haqida ju d a oz