Мазкур ўқув-услубий мажмуа Олий ва ўрта махсус таълим

5.2.
 
Информатика ва ахборот технологиялари йўналишидаги 
фанларнинг илмий-тадқиқот методлари 
Илмий билиш методлари 
- 
бу объектни ўрганишнинг асосланган ва 
изчил усуллари ва қоидаларидир
. Муайян фанларнинг умумилмий, хусусий ва 
махсус методлари тафовут этилади. Табиийки, фан эпистемологиясида 
уларнинг дастлабки иккитаси бевосита қизиқиш уйғотади.
Инсоннинг ўзини қуршаган оламни билиши - бу субъект (инсон, 
кишилик жамияти) ва объект (бутун атроф олам ёки унинг бўлаги)нинг 
мураккаб, диалектик жиҳатдан зиддиятли фаол ўзаро таъсирга киришиш 
жараёни, бутун борлиқнинг мавжудлиги, ривожланиши ва ўзгариши 
қонуниятларининг одамлар онгида акс этишидир. Ҳозирги замон немис 
экзистенциалист-файласуфи ва герменевтиги Мартин Хайдеггер: «Билиш 
тадқиқот сифатида борлиқни ҳисобот беришга чорлайди», деб жуда ўхшатиб 
айтган.
Субъектнинг объектни, унинг томонлари, сифатлари ва хоссаларини 
билиши икки даражада - эмпирик ва назарий даражаларда содир бўлади. 
Илмий билиш ҳам айни ҳолда бундан мустасно эмас. Билишнинг вазифаси ва 
мақсади ҳақиқатнинг тагига етишдан, турли ҳодисаларни ўрганиш йўли 
билан уларнинг моҳиятини, теран, барқарор ва муҳим томонлари ва 
жиҳатларини тушуниб етишдан иборат. Антик фалсафада софистлар ва 
Суқрот дунёни тушунишнинг бош масаласини инсоннинг табиатга, 
7
Michael Henderson, Geoff Romeo. Teaching and Digital Technologies Cambridge University 
Press 2015. р. 23-25. 

---

79 
субъектнинг объектга, тафаккурнинг борлиққа муносабати деб таърифлаб 
берган эди.
Воқеликнинг ҳодисалари ва жараёнларини билиш жараёнида олимнинг 
тафаккури ҳодиса ҳақида дастлабки таассурот, ҳодисани ҳиссий идрок 
этишдан ҳодисани, унинг асослари ва моҳиятини янада теран тушуниш сари 
ҳаракат қилади. Амалда бу субъектнинг билиш фаолияти дастлаб эмпирик 
даражада бошланиши, шундан кейингина кўриб чиқилаётган объектнинг 
моҳиятини билишнинг назарий даражасида илмий умумлаштириш ва 
тушунтириш босқичига кўтарилишини англатади.
Тадқиқотнинг эмпирик даражаси бевосита объектга йўналтирилади 
ҳамда кузатишлар, тажрибалар ва экспериментларнинг натижаларига 
таянади.
Илмий тадқиқотнинг навбатдаги, янада теран босқичи назарий даражада 
содир бўлади. Бунда субъектнинг ақл-идроки мантиқий мушоҳада юритиш, 
эмпирик билимларни теран таҳлилдан ўтказиш, ҳодисанинг барча иккинчи 
даражали ва аҳамиятсиз томонларини мавҳумлаштириш ёрдамида мазкур 
билиш объектининг моҳиятини теран тушуниб етишга яқинлашади.
Эмпирик билиш