|
ХУЛОСАЛАР
Ўрта махсус таълим тизимида ўқувчиларнинг миллий-маданий
характери хусусиятларини ҳисобга олмасдан туриб, миллий таълим-
тарбия жараѐнини такомиллаштириш, мустақил, ижодий фикрловчи,
маънавияти мукаммал шахсни шакллантириш мумкин эмас. Мазкур
мавзуга бағишланган тадқиқотимизнинг натижасида таълим-тарбия
жараѐнида
ўқувчиларнинг
характерида
интеллектуал-иродавий
хусусиятларни шакллантиришнинг психологик асослари, механизмлари,
омиллари, қонуниятлари тўғрисидаги фаразларимиз тасдиқланди.
Диссертацион тадқиқот натижалари қуйидагича умумлашган
хулосалар чиқаришга имкон яратди.
1. Педагогика коллежи ўқувчилари характерида интеллектуал-
иродавий
хусусиятларни
шакллантирувчи,
самарадорлигини
таъминловчи, уларда характернинг таркиб топишига салбий таъсир
қилувчи педагогик-психологик, ҳиссий-эмоционал, психофизиологик ва
худудий омилларни ҳисобга олиш ҳам назарий, ҳам амалий хусусиятга
эга бўлган материалларни типларга ажратишга имкон туғдирди.
2. Тадқиқотда тўпланган маълумотлар таҳлилининг кўрсатишича,
узоқ тарихга эга бўлган ўзбек халқининг ижтимоий-маданий муҳити,
турмуш тарзи, маданияти, таълим-тарбияси, миллий онги ва ўз-ўзини
англаши, қадрияти, миллий характери ўзига хослигини ўрганиш таълим-
тарбия жараѐнида педагогика коллежи ўқувчилари характерида
интеллектуал-иродавий хусусиятларни шакллантиришнинг психологик
механизмларини аниқлашга негиз ҳозирлади.
3. Замонавий таълим ва тарбиянинг инсон камолотидаги ўрни, ўқув
жараѐнини ташкил этиш ва бошқариш қонуниятлари, ўқитувчи
намунаси, унинг психологик таъсир ўтказишига қўйиладиган талаблар
109
акс этган муқаддас манбалар, халқ оғзаки ижоди, мутафаккирлар ва
маърифатпарварлар таълимоти педагогика коллежи ўқувчиларида
характер хусусиятларини шакллантиришда самарали материал, объектив
ва субъектив омилларнинг яққол манбаи сифатида хизмат қилди.
4. Педагогика коллежи ўқувчилари характерида интеллектуал-
иродавий хусусиятларни шакллантиришнинг ҳозирги ҳолатини аниқлаш
учун тадқиқот методикалари танланганлиги ва бир неча босқичда амалга
оширилганлиги
натижасида:
дастлабки
босқичда
муаммонинг
психологик моҳиятини таҳлил қилишга, ташхис этишга шаклланганлик
даражасини аниқлашга имкон берди, уларнинг ўзига хослиги, фарқлари
психологик тавсифланди. Унинг иккинчи босқичида ўқувчиларда
характер
хусусиятларини
шакллантиришни
оптималлаштириш
воситалари самарадорлиги намоѐн бўлди, тренинг машғулотлари
таъсирчанлиги далилланди; охирги босқичда ўқувчиларда характернинг
интеллектуал-иродавий хусусиятларини шакллантиришнинг ўзига
хослиги, ѐш даврлари хусусиятлари юзасидан қонуниятлар, механизмлар
кашф қилинди ва тавсифланди.
5. Тадқиқотимиз натижаларининг кўрсатишича, шахс камолотини
белгиловчи мезонларга кўра, ўқувчи характерининг интеллектуал-
иродавий хусусиятлари ривожланиши ѐш хусусиятига, хулқ-атвор
шаклларига, жамоадаги психологик муҳитга, қадриятга йўналганлик
бирлигига боғлиқ тарзда шаклланишда тафовутларни вужудга
келтиради.
6. Ўқувчиларнинг ўзини шахсан бошқара олмаслиги билан уларнинг
қатъий ўзига хос назарий мулоҳаза юритиш кўникмаларининг шахсий
фазилатлар тарзида шаклланишига имконият бермайди. Бу сўзсиз
110
уларнинг иродавий хусусиятлари билан интеллектуал сифатлари орасида
яққол ижобий боғланишга олиб келинмаганлигидан далолат беради.
7. Ўқувчилар характеридаги иродавий хусусиятларни аниқловчи ва
шакллантирувчи босқичида ҳам “сабр-тоқатлилик” “тиришқоқлик”
билан ички боғлиқликни намоѐн қилмади. Бу ҳолатни ўқувчилар
ўзларида сабр-тоқатлилик орқали ҳар хил эмоционал зўриқиш, стресс,
депрессия ва муаммоли шароитларга нисбатан “толерантликни”
шакллантириш билан чекланишлари, уларда тиришқоқлик билан ўзаро
шахс хусусиятларининг уйғунлашувига тўсиқ бўлади.
8. Биринчи босқич субъектларида интеллектнинг “синтетиклик”
хусусияти “прагматиклик”, “реалистик”, “лабиллик” билан ижобий
муносабатларни намоѐн қила олмади. Бундан шу нарса кўринадики,
ўқувчиларнинг умумтаълим фанлари билан бир қаторда касбий
фаолиятига кириб боришидаги ѐки янги таълим муассасаси билан боғлиқ
ижтимоий муҳитнинг ўзгариши ҳамда мослашув жараѐнининг қийин
кечиши масаланинг бундай кўриниш олишга сабаб бўлиб қолаѐтгандек
тарзда воқеликни акс эттирди.
9. Аниқловчи ва шакллантирувчи эксперимент натижалари бўйича
қиѐсий таҳлил, иродавий хусусиятларни шакллантиришда учрайдиган
нуқсонларни бартараф этиш сингари характернинг интеллектуал
сифатларини ўстиришда ҳам бирмунча ижобий кўрсаткичларга
эришилди. Аниқловчи босқичдаги ўқувчиларнинг интеллектуал
хусусиятлари орасидаги корреляция коэффициентлари уларнинг
“ғоявийлик” хусусиятида ижобий муносабатларни акс эттирган бўлса,
дастурни татбиқ этиш натижада уларнинг бир қатор хусусиятлари
орасида ишончли корреляцион боғланишларни кузатишга эришилди
111
10. Ўқувчилар
характерида
интеллектуал
хусусиятларни
шакллантириш жараѐнидаги нуқсонларни бартараф этишга қаратилган
психокоррекцион
дастур
якунлари,
ўз
навбатида,
уларнинг
ижтимоийлашуви масалаларига ҳам эътибор қаратишга, уни тўлақонли
ҳал этишга хизмат қилиши мумкин, деган тахминни келтириб чиқарди.
Келажакда ўқувчилар характерида иродавий ва интеллектуал
хусусиятларининг шаклланиши муаммосини нафақат педагогик-
психологик жиҳатдан, балки ижтимоий-психологик жиҳатдан ўрганиш
мақсадга мувофиқ.
Do'stlaringiz bilan baham: |
