P islomov toshkent 2017 O‘quv qo‘llanma

1.7. GAT va raqamli kartografiya 
Ta’kidlab o’tilganidek, kartografik mahsulotni kompyuter yordamida 
yaratish turli usullar bilan amalga oshirilishi mumkin. Bir qator grafik 
redaktorlar mavjudki (Corel Draw, Adobe illustrator, Adobe Indesign va 
boshqalar), ular murakkab tarkibli juda yuqori sifatli kartalar tayyorlaash 
imkoniyatini beradi. Biroq, grafik redaktorda yaratilgan xatto aniq 
kartografik tasvirlarni ham geaxborot deb bo’lmaydi. Bunday tasvirlar 
raqamli kartalar
deb ataladi (1.2-bo’limga qaralsin) va ularga GAT ning 
tarkibiy elementlari va amal qishiningning natijasi sifatida qaraladi. Juda 

---

26 
ko’p hollarda raqamli karta tushunchasini kompyuterli karta tushunchasi 
bilan adashtirishadi (1.2-bo’limga qaralsin). 
Shu bilan birga raqamli karta, hatto ularning tashqi chegaralari o’zaro 
mos kelgan taqdirda ham har doim GAT tarkibiga kirishning oddiy yo’li 
bo’lavermaydi. Qog`oz yoki plastikka tirajlash uchun, va GAT uchun 
tayyorlangan raqamli kartani farqlash lozim. Odatda GAT uchun raqamli 
kartalarni bosish uchun kartalarning raqamli maketidan farqlash 
imkoniyatini beruvchi bir qator alomatlar ajratib ko’rsatiladi, 1.2-jadval. 
Jadvaldan ko’rish mumkinki, raqamli kartani GAT uchun va bosish uchun 
maketini tayyorlash texnologiyasida ko’p prinspial farqlanishlar bor. 
GATning muhim alomati ob’yektlarning geografik bog`lanishidir, bu 
yagona koordinatalar fazosidan foydalanish imkoniyatini beradi. Bir 
koordinatalar tizimidan boshqasiga transformastiyalash va proyektsiyalarni 
o’zgartirish ishlarini yakuniy mahsulotning xususiyatlariga tayanib bajarish 
mumkin. Mustahkam koordinataviy bog`lanishdan foydalanib, GATning 
turli tipdagi va masshtabdagi xuddi o’sha qatlamlari yoki ob’yektlarini 
engil boshqarish mumkin. Pirovardida foydalanuvchiga turli usullar bilan 
yig`ish mumkin bo’lgan detallar to’plami taqdim etiladi, tayyor GATning 
ko’rinishi esa faqat uning ijodiy qobiliyatlari bilan belgilanadi. 
GATning boshqa fudamental alomati – bu tahliliy ishlov berishning 
qo’llanilishidir. Bu holda tahliliy algoritm foydalanuvchining o’zi 
tomonidan so’rovlar asosida tuziladi. Fazoviy tahlilning (buferizastiyalash, 
birlashtirish, kesib olish, ustiga qo’yish) bir nechta operatsiyalarini bajarib, 
deyarli har doim zaruriy natijani olish mumkin. Keyinroq biz bu kabi 
operatsiyalarni batafsilroq ko’rib chiqamiz va ularning ishini misollarda 
namoyish qilamiz. 
Ularning asosida modellash imkoniyati GATning eng ahamiyatli 
funksiyalaridan biriga kiradi. Umuman olganda odam faqat “agar ..., nima 
bo’ladi” qabilidagi so’rovlar seriyasini tuzishi kerak, va joyning yoki 
geografik ob’yektning eng sodda modeli tayyor bo’ladi.