P islomov toshkent 2017 O‘quv qo‘llanma

1.9. GAT tipologiyasi 
Geoaxborot tizimlarini turli alomatlar va tavsiflar bo’yicha 
klassifikatsiyalash mumkin, lekin bunda shunday faktni inobatga olish 
kerakki, ixtisoslashtirilgan DT asosiy ishlab chiqaruvchilari o’rtasidagi 
keskin raqobat kurashi GATlarning versiyadan versiyaga takomillashib 
borishiga olib keladi. Shundan kelib chiqib, tizimlarni baholash mezonlari 
o’ta shartlidir va qaysidir vaqt intervali ichida haqqoniydir. 
GATlarni muayyan apparat bazasida realizatsiya qilinishiga qarab 
klassifikatsiyalashni ustida biz yuqorida to’xtalib o’tdik. 
Bugungi kunda eng ahamiyatli klassifikatsiyalash – bu 
funksional 
imkoniyatlarga qarab
klassifikatsiyalashdir. Unga muvofiq GATlar 
quyidagilarga bo’linadi: 

professional
GATlar, ular katta axborot massivlariga yuqori 
unumli kompyuterlarda va hisoblash tarmoqlarida ishlov 
berish maqsadlariga qaratilgan hamda jiddiy ilmiy 
tadqiqotlar, butun tarmoqlarga va hududlarga (davlatlar, 
megapolislar, shaharlarga) rahbarlik uchun mo’ljallangan. 
Ularning 
ichida 
eng 
ajaralib 
turadiganlari 
ESRI, 
INTERGRAPH, AutoDesk, SIMENS NIXDORF, GDS va 
boshqa firmalarining dasturiy mahsulotlaridir, 1.12-rasm; 
1.12-rasm. ArcView GIS dasturining darchasi. 

---

35 
Vyuverlar 
(viewer), 
elektron 
atlaslar
, 
ya’ni 
axborot-
ma’lumotnomaviy foydalanish uchun mo’jallangan oddiy qimmat 
bo’lmagan tizimlar. Ushbu klassning dasturiy mahsulotlari axborotni 
tahrirlash imkoniyatiga ega emas va asosan pofessional yoki stol usti 
GATlarida tayyorlangan axborotni qidirish va vizual aks ettirish uchun 
mo’ljallangan. Bu kabi dasturiy mahsulotlarning vakillari ArcExplorer 
(ESRI), M-City (Moskva shahri kartasiga ega axboriy-ma’lumotnomaviy 
tizim), Vladivostok (shaharning manzillar plani) lar bo’ladi. 1.13-rasmda 
Vladivostok (shaharning manzillar plani) dasturining darchasi ko’rsatilgan. 
Dastur masshtablash va masofalarni o’lchash, ob’yektlarni (ko’chalar 
imoratlar, tumanlarni) qidirish, ob’yektlar to’g`risidagi tavifiy axborot olish 
ishlarini o’tkazish imkoniyatini beradi. 
1.13-rasm. Vladivostok (shaharning manzillar plani) dasturi darchasi. 
Bundan tashqari GATlarni