Н. Қ. ЙЎлдошев, Г. Э. Захидов

Дивизионал (ѐки бўлимли) ташкилий тузилма
якуний натижа 
(маҳсулот, истеъмолчи ѐки бозор)га асосланади. Бу тузилмада юқори 
даражадаги бир қатор вазифаларнинг марказлашуви ва ишлаб чиқариш 
(тижорат) 
бўлинмаларининг 
фаолиятини 
марказлаштирилмаганлиги 
бирлаштирилади. Ташкилотнинг юқори даражаси асосий ресурсларни 
режалаштиради ва тақсимлайди, стратегик қарорларни қабул қилади, шу 
билан бирга бўлинмалар оператив қарорларни қабул қиладилар”, фойданинг 
марказлари” бўлгани ҳолда, фойда олиш учун масъулдирлар. Дивизионал 
тузилмани баъзида “мувофиқлаштирилган марказлаштирмаслик” сифатида 
белгилайдилар. Ундан кўп маҳсулотли ишлаб чиқариш(тижорат) ѐки кўп 
миллатли компанияларда кенг фойдаланадилар, улардаги ҳудудий 
тарқоқликда мамлакатли бўлимларни автономлаштириш зарур. Айниқса, у 
бозор ҳолатининг ўзгаришлари камроқ таъсир кўрсатувчи ва амалда 
технологик янгиликларга боғлиқ бўлмаган соҳаларда самарали қўлланилади. 
Ташкилотнинг 
дивизионал 
тузилмасида 
турли 
бозорлардаги 
фаолиятнинг турларини оқилона бошқариш мумкин. Ишлаб чиқариш 
бўлимлари раҳбарлари ўзлари томонидан ишлаб чиқарилаѐтган маҳсулот, 
кўрсатилаѐтган хизматлар ва ўзларига бириктирилган ҳудудга кўра, 
фаолиятни нафақат “даража бўйича”, балки “ вазифалар бўйича” ҳам 

---

145 
мувофиқлаштирадилар. Натижада қарорлар қабул қилиш жараѐни тезлашади
ва уни амалга оширишнинг сифати ошади. 
Аммо ишлаб чиқариш бўлимларида мақсадларни “қисқартириш” 
тенденцияси кузатилади. Бўлимларни ташкил этиш натижасида бошқарув 
аппаратининг ўсиши қўшимча харажатларни ошишига олиб келади. Асосий 
ресурсларни марказлаштирган ҳолда тақсимланишда улар етишмаган ҳолда 
бўлимлар ўртасида низолар вужудга келиши мумкин. Дивизионал 
ташкилотларда яна бўлимлараро карьера қийинлашади. 
Минтақавий, маҳсулотли ва истеъмолчилик тузилмалари дивизионал 
тузилманинг турли-туманлигини кўрсатади, унга кўра ташкилот товарлар ѐки 
хизматларнинг турлари, харидорлар гуруҳлари ѐки географик аломатлари 
бўйича элемент ва блокларга бўлинади. 
Масалан, агар ташкилот фаолияти каттароқ географик ҳудудларни 
қамраб олса, унда унинг ташкилий тузилмасини ҳудудий тамойил бўйича, 
яъни унинг бўлимлари жойлашган жой бўйича қуриш мақсадга мувофиқдир. 
Минтақавий 
тузилмада 
маҳаллий 
қонунлар, 
одатлар 
ва 
истеъмолчиларнинг заруриатлари билан боғлиқ муаммолар тезроқ ва осонроқ 
ҳал қилинади, чунки ташкилотнинг мижозлар билан ҳамда ташкилот 
аъзолари ўртасидаги алоқалари йўлга қўйилади. Йирик фирмаларнинг кенг 
географик ҳудудларни қамраб олувчи, ўзлари ҳам, ўз навбатида 
кичикроқларга бўлинувчи бўлинмаларга эга сотиш ташкилотлари 
минтақавий ташкилий тузилмаларга мисол бўла олади. Бошқа фирмалар 
асосан (дори-дармон ва истеъмол товарлари ишлаб чиқариш бўйича) турли 
мамлакатларда махсус шўъба компанияларини ташкил қиладилар (5.3.6- 
расм).