«сарайшық» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы атырау облысы білім беру басқармасының Әдістемелік орталығЫ

Жұбан мазары – 
Атырау облысы, Жылыой ауданы, Құлсары қаласынан 
солтүстікке қарай 90 шақырым жерде биік төбенің үстінде орналасқан. Ол XIX 
ғасырдағы сәулет өнерінің үздік туындысы ретінде республикалық дәрежеде 
қорғауға алынған. 
Мазардың күмбезімен қоса алғандағы биіктігі 9,05 метр,тік бұрышы 
жоспарда (5,85х 6,75 метр) салынған. Ескерткішті құрлысы жағынан алып 
қарағанда Батыс Қазақстандағы көптеген тақта тасты мазарларға ұқсайды. 

---

224 
Сырты мен ішкі әшекейленіп, оюланған мазарды салуға пайдаланған әктас – 
ұлутас Қобыланды аталатын жердегі Таскескен карьерінен жеткізілген. 
Мазардың ішкі қабырғалары түрлі- түсті бояулармен өрнектелген. Оның ішінде 
5 қабір және Жұбан байдың құлпытасы бар. Әдебиетте Жұбан мазарын (тамын) 
1895 1898 жылдары Нұғыман ұста салған деп жазылған. Алайда , мазардың ішкі 
қабырғасындағы соңғы жазуларға қарағанда құрылысты салушы Шәнен 
Бекбайұлы делінген. Сонымен қатар осы сирек кездесетін мазарда танымал 
суретші Қаражүсіп ұлдары: Дүйсенбай, Өмір, Игібай салды деген деректер бар. 
Дегенменде осындай үлкен есерткішті тұрғызу тек қана ірі байлардың қолынан 
келген. Жұбан мазарының құрлысына 20 мың рубль, 10 жылқы, 122 қой, 1 пұт 
шай, 15 пұт секер жұмсалған.[4;53,54] 
Аралтөбе қорғаны- 
Жылыой ауданы, Құлсары қаласынынан 70 шақырым 
шығыста орналасқан. 1997 жылы атақты ғалым Зейнолла Самашев бастаған 
экспедиция тобы осы Аралтөбе қорғандарына жер асты зерттеу жұмыстарын 
жүргізді. Нәтижесінде бірнеше метр тереңдіктен ерте темір дәуірнде мекендеген 
сармат көсемінің мүрдесі табылды. Осы зерттеу жұмыстары көрсеткендей бұл 
жерде сармат дәуірінің үлкен елді мекенңі болғаны анықталды. Аралтөбедегі 
қорым диаметрі 20 метрге жуық, күн шапағы тәрізді дөңгелек түрдегі 12 бөліктен 
тұратындығымен ерекшеленеді. Бұл «жылдың өзі 12 айдан тұрады» деген 
ұғымды білдірсе керек. Қазылған үш зираттың алғашқысынан адам қаңқалары 
мен олар қолданған ыдыстар мен моншақтар, жебе ұштары мен қанжар ұштары 
табылды. 
Қазылған үшінші зираттан Қазақстан тарихындағы екінші алтын киімді 
адам табылды. Әйел мен ер адам мүрделерімен бірге олардың аяқ жағында екі 
жылқы мен қыран құс қаңқалары жерленген болып шықты. Ер адам киімі әшекей 
алтын бұйымдармен безендірілген , тіпті шашын түйген байламшасы , 
жанындағы қару – жарақтары, қорамсақ жиектері асатяғындағы самұрық 
бейнесіне дейін алтынмен апталып әшекйленген. Бұның өзі бұл адамның тайпа 
көсемі, қолбасшысы немесе дін басы абыздықты ұстанған, әрі қыран құс ұстап, 
саятшылық жасаған аңшы болған дәлелдесе керек. Сармат көсемінің алтын 
киімді адам мүсінін қалыпқа келтірген – республика ға белгілі жоғары дәрежедегі 
шебер Қырым Алтынбеков.[4;55]