ko‗zg‗atilishidan oldin, yo‗l qo‗yiladigan tergov harakatlaridan biri bo‗lib hodisa
joyini ko‗zdan kechirish hisoblanadi.
Kriminalistikaga oid adabiyotlarda ko‗zdan kechirish tergov harakatiga turlicha
ta‘rif beriladi. Berilgan ta‘riflarni berilgan vaqtiga qarab guruhlarga ajratilsa,
dastabki ta‘riflar ko‗zdan kechirish tergov harakatining vazifalaridan kelib
chiqqanligining guvohi bo‗lamiz. Dastlab yuridik adabiyotlarda ko‗zdan kechirish
jinoyat izlarini aniqlash, hodisa sodir bo‗lgan vaziyatni va ish uchun ahamiyatli
bo‗lgan boshqa holatlarni aniqlashtirish maqsadida, o‗tkazilishi to‗g‗risida
gapirilsa-da, ammo uning mohiyati to‗g‗risida to‗xtalib o‗tilmasdi.
Ko‗zdan kechirish, bu-o‗ziga xos tergov harakatini, uni boshqa tergov harakati
bilan almashtirish mumkin emas. Tergov jarayonida ba‘zi sabablarga ko‗ra (misol
uchun, protsessda qatnashuvchi shaxslar hayoti va salomatligiga xavf
tug‗dirmaslik maqsadida), so‗roq yoki tergov eksperimenti o‗tkazishning iloji
bo‗lmaydi va bu xollarda ularning o‗rniga boshqa tergov harakati o‗tkaziladi, ya‘ni
ular boshqa chora-tadbirlar bilan almashtiriladi. Ammo ko‗zdan kechirish harakati
natijasida olingan ma‘lumotlarni (izlar, ashyoviy dalillar va hokazo) boshqa tergov
harakatini to‗ldira olmaydi. SHu sababli ko‗zdan kechirish aksariyat jinoyat ishlari
bo‗yicha dastlabki va kechiktirib bo‗lmaydigan muhim protsessual harakatdir.
Ko‗zdan kechirishning to‗liq va har tomonlama o‗tkazilishi hodisa
joyi xolatini
to‗liq tekshirish, birorta ham ashyoviy dalillarning nazardan chetda qolmasligi va
bayonnomada qayd etilishini taqozo qiladi.
O‗z navbatida hodisa joyini ko‗zdan kechirishning to‗la va har tomonlama
o‗tkazilishi quyidagilar bilan ta‘minlanadi:
Ko‗zdan kechirishning to‗g‗ri tashkil etilishi, ko‗zdan kechirish ishtirokchilari
o‗rtasida ish faoliyatini to‗g‗ri taqsimlanishi hamda barcha harakatlarning tuzilgan
rejaga asosan o‗tkazilishi;
Ko‗zdan kechirish harakatiga faqat tergovchi boshchilik qilishi;
Kriminalistik vositalar va uslublarning to‗g‗ri qo‗llanilishi;
Tergovchi va boshqa jalb qilingan mutaxassis ishtirokchilarda kasbiy tajriba va
bilimlarning etarliligi;
Tergov harakatini o‗tkazish oldidan sodir bo‗lgan hodisa
manzarasini amaliy
harakatlarga nisbatan solishtirish qobiliyati
11
.
11
.Эсонов М. Ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечириш. –Т.: Ўзбекистон,1997. Б.4.
Ko‗pchilik jinoyat ishlari bo‗yicha hodisa joyini ko‗zdan kechirish dastlabki tergov
yo‗nalishini belgilab beruvchi birinchi navbatdagi kechiktirib bo‗lmas, tergov
harakati hisoblanadi.
Ko‗pincha, hodisa joyi xolatini ko‗zdan kechirish uchun tergovchiga murakkab
vaziyatlarda maslahatlar beruvchi mutaxassis shaxslar jalb etiladi. Nihoyat ko‗zdan
kechirish jarayoni tergovchidan juda katta aqliy mehnat, vaziyatni tahlil qila olish
va to‗g‗ri xulosa chiqara olishni talab etadi.
Ma‘lum bir, bevosita hodisa sodir etilgan va ko‗zdan kechirilish lozim bo‗lgan joy-
hodisa sodir bo‗lgan joy deb topiladi. Odatda, bunday hodisa deganda, ma‘lum bir
jinoyat (qotillik, bosqinchilik, nomusga tegish va hokazo)
tushuniladi, Lekin
"hodisa" tushunchasini "jinoyat" tushunchasidan kengroq deb qarash lozim, chunki
hodisa o‗z ichiga o‗z-o‗zini o‗ldirish va baxtsiz hodisani ham qamrab oladi.
Ma‘lumki, tergov amaliyotida odam murdasi topilganligi fakti hodisa sifatida
qaraladi. SHuning uchun ham murda topilgan joy (o‗sha odam qaerda
o‗lganligidan qat‘iy nazar) har doim-hodisa sodir etilgan joy deb xisoblanadi.
Ko‗zdan kechirish jinoyat izlari, ashyoviy dalillarni topish, hodisa sodir bo‗lgan
vaziyatni va ish uchun ahamiyatli bo‗lgan boshqa holatlarni aniqlashtirish
maqsadida
surishtiruvchi, tergovchi yoki sudning hodisa sodir bo‗lgan joyni,
murdani, hayvonlarni, tevarak-atrofni, binolarni, narsalar va hujjatlarni ko‗zdan
kechirishdan iborat bo‗lgan tergov harakatidir (JPK, 135-modda).
Ko‗zdan kechirishning maqsadi ish bo‗yicha ahamiyatli haqiqiy ma‘lumotlarni
aniqlash va mustahkamlashdir. Ko‗zdan kechirishda haqiqiy ma‘lumotlarni
aniqlash ko‗zdan kechirilayotgan ob‘ektlarda aks etgan sodir etilgan jinoyat
holatlarini ko‗zdan kechirish ishtirokchilarining (tergovchi va xolislarning)
bevosita idrok qilishi orqali amalga oshiriladi.
Odam badanini ko‗zdan kechirish guvohlantirish yoki ekspertiza o‗tkazish
qoidalariga asoslangan holda (JPK, 142-147 va 172-187-moddalar) amalga
oshiriladi. Pochta-telegraf jo‗natmalarini ko‗zdan kechirish JPKning 167-
moddasida nazarda tutilgan tartibda o‗tkaziladi.
Narsalarni olib qo‗yish va tintuv o‗tkazish chog‗ida topilgan narsa
va hujjatlar shu
tergov harakatlarini o‗tkazish uchun belgilangan qoidalarga rioya qilgan holda
ko‗zdan kechirilishi lozim (JPK, 135-modda).
Ko‗zdan kechirishda qatnashishga ayblanuvchi, gumon qilinuvchi, jabrlanuvchi,
guvoh jalb qilinishi mumkin. Ko‗rsatilgan shaxslarning ko‗zdan kechirishda
qatnashishi ko‗p hollarda ish uchun ahamiyati bo‗lgan yangi holatlarni aniqlashda
yordam beradi (masalan, xonadonga o‗g‗rilikka tushganlik yuzasidan ko‗zdan
kechirishda jabrlanuvchi hodisa sodir bo‗lgan joydan topgan muayyan narsa
xonadonda yashovchilarning hech biriga tegishli emasligini ko‗rsatadi).
Ko‗rsatilgan shaxslarning ko‗zdan kechirishda qatnashishi ular
oldin bergan
ko‗rsatuvlarini ko‗zdan kechirish borasida aniqlangan ma‘lumotlar bilan solishtirib
tekshirish va aniqlash imkonini beradi.
Jinoyat-protsessual qonunga muvofiq ko‗zdan kechirishning quyidagi turlari
farqlanadi: hodisa sodir bo‗lgan joyni, murdani, hayvonlarni, tevarak-atrof va
binolarni, narsa va hujjatlarni ko‗zdan kechirish (JPK, 135, 137, 138, 139,140-
moddalar).
Hodisa sodir bo‗lgan joyni ko‗zdan kechirish eng muhim va mas‘uliyatli harakat
hisoblanadi, shuningdek, u yuqorida ko‗rsatilgan ko‗zdan kechirishning deyarli
hamma turlarini o‗z ichiga oladi. Pochta-telegraf jo‗natmalarini ko‗zdan kechirish
bundan mustas-nodir.
Ko‗zdan kechirishda tergovchi quyidagi umumiy taktik qoidalarga rioya qilishi
maqsadga muvofiq bo‗ladi:
1
Do'stlaringiz bilan baham: