Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni samarali amalga oshirish

2. Moliyaviy bozorlar 
 
Zamonaviy moliyaviy bozorning eng umumiy ko‘rinishini quyidagi tarkibiy 
qismlar birligi sifatida tasavvur qilish mumkin (6.1-rasm). 
6.1-rasm. 
Zamonaviy moliyaviy bozorning eng umumiy ko‘rinishi
Eng sodda tarzda aytiladigan bo‘lsa, moliyaviy bozorda moliyaviy aktivlar 
sotiladi va sotib olinadi. O‘z navbatida, q
arz majburiyatlari (debt), aksiyalar 
(equity) 
va 
hosila qimmatli qog‘ozlar (derivatives) 
moliyaviy aktivlarning asosiy 
turlaridan bo‘lib hisoblanadi
. 
Qarz instrumentlari pulni qarzga oluvchi hamma – 
firmalar, hukumatlar va uy xo‘jaliklari – tomonidan chiqariladi. Tegishli ravishda, 
qarz majburiyatlari bozorida korporativ va davlat obligatsiyalari, uy-joy va tijorat 
garovlari, shuningdek iste’mol qarzlari kabi aktivlar bilan savdo qilinadi. Qarz 
instrumentlarini yana 
qayd qilingan daromad instrumenti 
(fixed-income 
instruments) deb ham atashadi. Zero, ular bo‘yicha kelgusida qayd qilingan 
summani to‘lash va’da qilinadi. Ularni yana 
qattiq foizli qimmatli qog‘ozlar 
deb 
atash ham mumkin. 
 
Moliyaviy bozorlar 
Pul 
bozori 
Kapital bozori 
Fond 
bozori 
Valyuta 
bozori

---

55 
Qarz instrumentlari, shuningdek, 
qarzni uzish muddati (maturity)
asosida 
ham klassifikatsiyalanadi. Qisqa muddatli (qarz uzish muddati bir yildan kam 
bo‘lgan) qarz majburiyatlari bozori 
pul bozori 
(money market) nomiga ega. Uzoq 
muddatli qarz majburiyatlari va aksiyalar bozori esa 
kapital bozori 
(capital 
market) deb nomlanadi. 
Pul bozorida, asosan, yo xususiy sektorning ishonchli qarz oluvchilari 
tomonidan (veksellar va yirik korxonalarning boshqa tijorat qog‘ozlari) yoki davlat 
tomonidan (masalan, g‘aznachilik vekseli) chiqarilgan foizli qimmatli qog‘ozlar 
kabi instrumentlar aylanadi. 
Zamonaviy pul bozorlari uchun global integratsiya
52
va 
likvidlik
(liquidity) 
o‘ziga xos xarakterga ega. Aktivning likvidlik darajasi uni pulga konvertatsiya 
qilinish jarayonining oddiyligi, xarajatlari
va tezligiga bog‘liq holda aniqlanadi. 
Aksiya – bu firma 
mulkdorlari
tomonidan uning aktivlari qismiga 
qo‘yiladigan talabdir. Korporatsiya kapitali ulushiga egalik qilishdan dalolat 
beradigan qimmatli qog‘ozlar AQShda 
oddiy aksiyalar
(common stocks), Buyuk 
Britaniyada 
aksiyalar 
(shares) deb ataladi. Aksiyani sotib olish va sotish 
fond 
bozorida (stock market)
amalga oshiriladi. Har bir oddiy aksiya boshqa 
aksiyadorlar bilan firmaning mulkidagi qismda (yoki ulushda) baravarligini 
bildiradi. 
Oddiy vaziyatlarda har bir aksiyaga bir xil miqdordagi foyda va 
korporatsiyani boshqarish masalalari bo‘yicha qaror qabul qilish uchun bitta ovoz 
berish huquqi to‘g‘ri keladi. Biroq, ayrim korporatsiyalar muomalaga oddiy 
aksiyalarning ikki toifasini chiqaradilar. Ulardan biri aksiyadorga ovoz berish 
huquqini beradi, boshqasi esa bermaydi.
Oddiy aksiyalar korporatsiya aktivlariga