2. O‘tilayotgan fanning asosiy nazariy materiali 1-mavzu: “Tilshunoslik va tabiiy fanlar” fanining o’rganish obyekti, maqsadi va vazifalari

Lingvistik belgida motivatsiya masalasi. 
Lingvistik belgida ifodalovchi va 
ifodalanmish o’rtasidagi munosabat tilshunoslikning eng qadimgi muammolaridan 
biridir. Ilmiy lingvistik ta’limotning ilk davridayoq mazkur masala eng qizg’in 
bahslarga sababchi bo’ldi. Antik davr olimlari ifodalovchi va ifodalanmish 
o’rtasida tabiiy bog’liqlikning borligi yoki yo’qligi masalasida ikki guruhha 
bo’lindilar. Ularning birinchisi (Geraklit va boshq.) har qanday nom o’I ifodalagan 
predmet bilan tabiiy bog’langan desalar, ikkinchisi (Demokrit) uni rad etadilar va 
nom bilan u ifodalagan predmet o’rtasida shartli munosabat mavjudligini bayon 
qiladilar. Har ikki yo’nalishni keltirishga uringan Platon realistlar fikrini 
tasdiqlamoq uchun so’z ma’nosi bilan shkli o’rtasidagi muvofiqlikni va so’z 
shaklining u ifodalagan predmet bilan bog’langanini misollar bilan ko’rsatmoqchi 
bo’ladi. Olimning fikricha, R har qanday harakat vositasidek tasavvur qilinadi. Shu 
tufayli dastlab nom qo’yuvchilar uchun harakat, uzulish hodisasini ifodalashda R 
tovushi ajoyib vosita bo’lib ko’rinadi va shu maqsadda mazkur tovushdan bir 
necha marta foydlanadilar: rayn “oqmoq” daryo, eraykayin “uzish”, srintayin 
“kovlash” va boshq. Shuningdek, I tovushi noziklikni, a tovushi kattalikni 
ifodalash uchun xoslanganini ta’kidlaydi. Hozirda ifodalovchi va ifodalanmish 
o’rtasida motivatsiyaning borligini psixolingvistlar izchillik bilan targ’ib 
qilmoqdalar.
Asosiy adabiyotlar: 
1.Nurmonov A., Yo’ldoshev B. Tilshunoslik va tabiiy fanlar. – Toshkent: 
Sharq, 2002. –B. 
2.Nurmonov A. O’zbek tilshunosligi tarixi. – Toshkent: O’zbekiston , 2002. 
3.Нурмонов А. Лисоний белги хусусиятлари ҳақида. – Андижон, 1992. 

---

114 
Internet adreslari 
1.
www.ziyonet.uz
 
2.
www.ziyouz.com
 
3.
www.kutubxona.com
 
4.
www.turklib.uz
 
5.
www.literature.uz.