Microsoft Word analitik kimyo ruziyev

 
4. Dars o’tish usuli
sifatida tarqatma materiallardan foydalaniladi.
 
5 Darsning mazmuni: 
Tahlil uchun namuna olish. 
Kimyoviy tahlilda moddalardan namuna olish muhim o'rin egallaydi. 
Namuna turlari bir necha xil bo'ladi: 
A) birlamchi namuna 1-bosqichda tahlil qilinadigan materialning katta 
qismidan olinadi 
B) laboratoriya namunasi hamma tahlillar uchun kerakli bo'lgan birlamchi 
namuna miqdori kamaytirilgandan keyingi namunadir. 
C) tahliliy namuna laboratoriya namunasidan olinib, alohida aniqlashlar 
tahlillar uchun ishlatiladi. 
Namunada -aniqlanadigan modda va asos ajratiladi. Namunada 
aniqlanadigan moddalar bir nechta bo’lishi mumkin. 
Masalan: po’latda Fe, Cr, C. va h.k.lar aniqlanadi. 
Tahlil uchun zarur bo’lgan moddalar katta hajimda va suyuq holda bo’lsa, 
ular namuna olishdan oldin yaxshilab aralashtiriladi. Agar namuna olinishi 
kerak bo’lgan moddalar bir nechta idishda bo’lsa, ularning hammasi yaxshilab 
aralashtirilib ularning har biridan bir xil hajmda namuna olinib, hammasi 
aralashtirilishi zarur. 
Gho’kmali e’ritmalardan namuna-olishda eritma shunday aralashtiriladiki, 
cho’kma eritmada bir tekis aralashgan bo’lishi kerak va tezda namuna olinadi. 
Namunalar olishda turli namuna olgich (probootbomik)lar ishlatiladi va 
ular suyuqlikka ma'lum chuqurlikkacha botiriladi. 
Qovushqoq materiallardan namuna olish uchun ular yaxshilab aralashtirilib 
yuqori, o'rta va pastki qismlaridan teng miqdorlarda namuna olinadi, qattiq 
moddalardan namuna olish uchun ularning turli joylaridan, yani ham tashqi ham 
ichki qismlaridan olinadi. 
Agar tahlil uchun biologik ob’ekt olingan bo'lsa, o'rtacha namuna 
ob’ektning turli joylaridan olinadi: 
Masalan: o'simlik - butun holdagi tomiri va bo'g'ini (gavdasi)dan 600-650 
g, maydalanganidan 200 g, gulidan 300 g. O’rtacha namuna vakolatli namuna 
ham deyiladi va u ob’ektni to’la aks ettira olishi kerak. 
Quruq moddadan birlamchi namuna olingach maydalanadi arashtiriladi va 
labaratoriya namunasigacha qisqartiriladi. Buning uchun namunani 4 ga bo'lib, 2 
qarama-qarshidagilari 
olinadi: 
Labaratoriya 
namunasining 
massasi 
aniqlanadigan moddaning miqdoriga va aniqlash usuliga bog'liq. Aniqlash usuli 
qancha sezuvchan bo'lsa, labaratoriya namunasining miqdori shuncha kichik 
bo'ladi. 

---

14 
1-rasm. Namunani yoyib, bo’lish usullari: 
Laboratoriya namunasi tayyor bo'lgach, undan tahliliy namuna olinadi. 
Tahlil uchun tayyorlangan modda 3 qismga ajratiladi bir qismi kationlarni 
ikkinchisini anionlarni topish uchun 3-si esa dastlabki tekshirishlar uchun 
ishlatiladi. Dastlabki tekshirishlar taxminiy sinashlardan iborat bo’lib, u 
quyidagi qisimlarga bo’linadi: a) moddaning tashqi ko’rinishi (rangi, hidi, 
agregat holati); b) ionlarning alanga rangini bo’yashi bo’yicha (Na
+
sariq, Ca
2+
qizg’ish, Sr
2+
qirmizi-qizil, Ba
2+
yashil-sariq, Pb
2+
Sn
2+
, Sb
3+
, As
3+
och-ko’k 
rangga bo’yaladi)); g) Sublimatlanish; d) bug’lanish (qizdirish nayida); e) 
erituvchilarga munasabati; r) eritmaning pH-ini aniqlash; j) oksidlovchi va 
qaytaruvchlarni aniqlashdan iborat. 
Namuna tarkibidagi zarrachalarning rangiga, shakliga va o'lchamiga e’tibor 
berish kerak. Masalan: namunada ko'k rangli kristallar bo'lsa u Cu tuzlari, pushti 
rangli kristallar Co yoki Mn tuzlari deb taxmin qilinishi mumkin. 
Dastlabki tekshirish tugagach moddani tahlilga tayyorlash kerak. Yirik 
bo'lsa, eruvchanligini oshirish uchun maydalanadi. 
Sistematik tahlilda ishlatiladigan modda miqdori 25 mg ga yaqin bo’lib, u 
kationlarni topishda 1 ml eritmada bo’ladi, anionlarni topishda 2-3 ml eritma 
olinadi.