Musiqa nazariyasi

erkin tuzilmalar
qatoriga kiritish mumkin. Klassik davriya va erkin tuzilmali 
davriyalarni farqlash uchun normal toifadagi davriyani asos qilib olish va unga 
nisbatan solishtirma tahlil qilish mumkin. Bunda, birinchi navbatda, bajariladigan 
ish klassik uslubdagi davriyalarda uchraydigan о‘ziga xos, ammo umumiy 
belgilangan chegaralardan chiqmaydigan qirralarni topishdan iborat. 
1.О‘rta qismi tonikada yakunlanadigan (dominanta о‘rniga) nomukammal 
kadensiyali davriyalar kо‘p uchraydi. Tonika tersiyasi kuy holatida joylashadi. 
Nisbatan kam hollarda kuy holatida kvinta ham uchraydi, u sekstakkord 
kо‘rinishida bо‘lishi mumkin yoki taktning kuchsiz hissasiga tо‘g‘ri keladi 
(M.I.Glinka. “Ivan Susanin”, Vanyaning qо‘shig‘i). 
2. Davriyaning ikkinchi jumlasi ayrim hollarda bevosita parallel majorda 
boshlanadi (L.Betxoven, Sonata №1,3- qism). Ba’zan ikkinchi jumla bevosita 
subdominanta tonalligida kiritiladi (L.Betxoven, Kvartet, op.18 №4, 3- qism; 
A.Skryabin. Prelyudiya, op.11 №10). 
3. Ba’zi hollarda davriya kichikroq hajmdagi kirish qismdan boshlanadi. 
Ushbu kirish qismi davriyaning asosiy strukturasiga kiritilmaydi, ammo umumiy 
holda uni kengaytiradi (L.Betxoven. Sonata №6, 2- qism). 

---

69 
4. Ichki qо‘shimcha rivojlovli, kengaytirilgan, yakunlovchi xarakterga ega 
bо‘lgan (ibora yoki uchinchi jumlali) davriyalar kо‘p uchraydi. Bunday 
kengaytirish holati davriyada nomukammal yoki uzilgan kadensiyalardan 
(kо‘picha qaytariladigan) sо‘ng kuzatiladi. Buning natijasida, davriya shakli 
nisbatan kengayadi (L.Betxoven. Sonata №8, 3- qism). 
5. Tо‘rtinchi punktda keltirilgan davriya turi bilan navbatdagisini 
adashtirmaslik lozim. Chunki davriyaning shunday turi ham uchraydiki, bunda 
davriyaga qо‘shimcha tarzda mustaqil bitta (yoki bir necha) jumla kiritiladi. 
Mazkur qо‘shimcha jumla yakunlovchi xarakterga ega bо‘ladi. Bunday 
kо‘rinishdagi yakunlovchi jumla davriya tо‘liq tonika kadansi bilan 
tamomlangandan sо‘ng qо‘shiladi va nisbatan murakkab davriya hosil bо‘lgunicha 
rivojlantirilishi mumkin (L.Betxoven. Sonata №3, 1- qism). 
Davriya shakli ichidagi qо‘shimcha ham, davriyadan sо‘ng kiritilgan 
yakunlovchi qо‘shimcha ham, о‘zidan avval kelgan mavzuiy rivojni ta’kidlaydi. 
Bunda klassik uslub uchun kadanslashning bir necha bor ta’kidlanishi xos, 
romantik kompozitorlar ijodida esa kulminatsiyaga olib boradigan sekvensiyali 
rivojlov uchraydi.