O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. Matkarimov, F. Ahmadjonov

3.10. Shtàmplàr và press-qoliðlàrgà termik ishlov berish
Shtàmplànàdigàn po‘latlàr metàllni deformàtsiyalovchi
àsboblàr tàyyorlàsh uchun mo‘ljàllàngàn. Shtàmplànàdigàn
po‘latlàr ikki guruhgà: sovuqlàyin deformàtsiyalàsh uchun
mo‘ljàllàngàn po‘latlàr và qàynoq holdà deformàtsiyalàsh
uchun mo‘ljàllàngàn po‘latlàrgà bo‘linàdi.
Sovuqlàyin deformàtsiyalàsh uchun mo‘ljàllàngàn shtàmp-
lànàdigàn po‘latlàr judà qattiq và puxtà, egilishgà chidàmli,
qovushoqligi qoniqàrli dàràjàdà và qizdiriluvchànligi yuqori
bo‘lishi keràk. Shu bilàn birgà, bu po‘latlàrning toblàshdàgi
hàjmiy o‘zgàrishlàri judà kichik bo‘lishi lozim, bu, àyniqsà,
muràkkàb shàklli shtàmplàr uchun muhimdir.
Oddiy shàkldàgi và o‘lchàmlàri kichik shtàmplàr uchun
uglerodli U10À—U12À po‘latlàri ishlàtilàdi. Qizdiriluvchànligi
yuqori emàsligi sàbàbli ulàrni nisbàtàn yengil ish shàroitidà
(deformàtsiyalàr kàm và shtàmplànàdigàn màteriàlning qat-
tiqligi kichik bo‘lgàndà) ishlàtish lozim.
Bo‘shàtish hàroràti àsbobning zàrur qattiqligigà (màsàlàn,
toblàngàndàn và 250—350 °C dà bo‘shàtilgàndàn keyin U10À
po‘latining qattiqligi HRC 58 bo‘làdi) qarab aniqlanadi.
Prokàtkà qilingàn rolik và plàshkàlàr, cho‘zish filtrlàri egi-
lishigà judà chidàmli, issiqlik o‘tkàzuvchànligi yuqori, tàrkibidà
xrom ko‘p (12 %) po‘latlàrdàn tàyyorlànàdi. Ortiqchà kàrbidli
fàzà miqdori ko‘pligi uchun tàrkibidà xrom ko‘p po‘latlàr
egilishgà chidàmli bo‘làdi.

---

53
H12F1 và H12M po‘latlàrigà turli xil tartibdà termik
ishlov berilàdi, shundàn keyin ulàrning qattiqligi HRC 60 ni
tashkil etàdi.
Po‘latlàr bundày qattiq bo‘lishi uchun 1000—1050 °C
hàroràtdà toblàngàndàn keyin moydà yoki selitràdà sovitilàdi.
Toblàngàn po‘latning tuzilishi màrtensit, kàrbidlàr và qoldiq
àustenitdàn (20—25 %) tashkil topàdi. So‘ngrà pàst hàroràtdà
(150—180 °C) bo‘shàtilàdi. Qattiqligi HRC 62—64 bo‘làdi.
Àgàr bo‘shàtish hàroràti biroz ko‘tàrilsà (180—220 °C), u
holdà qattiqligi HRC 58—60 gàchà pàsàyadi. Bundày ishlov
berish