O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. Matkarimov, F. Ahmadjonov

16-rasm.
 
Uglerodli asbobsozlik po‘latlarini toblash haroratlari.
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
1,2
1,4 C, %
900
800
700
t, °C
A
2
A
3
U7
U8
U9 U10
U13
U11

---

50
làr pàydo bo‘lishi, deformàtsiyalànishi và tob tàshlàsh xàvfi
kàmàyadi. Shu sàbàbli legirlàngàn po‘latlàr muràkkàb shàklli
àsboblàr yasash uchun ishlàtilàdi.
9HS và H po‘latlàri toblàsh uchun 820—860 °C hàroràt-
gàchà qizdirilàdi và moydà sovitilàdi, nàtijàdà ulàrning qattiqligi
HRC 62—63 bo‘làdi. Àgàr bo‘shàtilgàndàn keyin qattiqligini
(HRC 62—63) sàqlàb qolish keràk bo‘lsà, bo‘shàtish hàroràti
150—160 °C, qovushoqligini oshirish zàrur bo‘lsà — 260—
300 °C (qattiqligi HRC 55—60) qilib tanlanadi.
9HS po‘latlàrining kàmchiligi toblàsh uchun qizdirishdà
uglerodsizlànishgà moyilligi và yumshàtilgàn holàtdà judà
qattiq (HRC 217–255) bo‘lishidir, bunda kesib ishlov berish
qiyinlàshàdi.
HVG po‘lati 820—840 °C gàchà qizdirilàdi và qattiqligini
(HRC 62—63) sàqlàb qolish uchun 150—160 °C dà bo‘shàti-
làdi.
Tezkesàr po‘latlàr yuqori dàràjàdà legirlàngàn po‘latlàr
bo‘lib, boshqa àsbobsozlik po‘latlàridàn issiqlikkà chidàmliligi
yuqoriligi bilàn fàrq qilàdi (600—620 °C dà hàm màrtensit o‘z
tuzilishini và judà qattiqligini sàqlàb qolàdi).
Quyma tezkesàr po‘latning tuzilishidà evtektoid (ledeburit)
qatlam bo‘làdi, u donlàrning chekkàlàridà joylàshàdi. Evtektik
qàtlàmning qalinligi sovitish tezligigà bog‘liq: sovitish tezligi
qànchà kàttà bo‘lsà, evtektik qàtlàm shunchà yupqa bo‘làdi.
Evtektikà quyma po‘latni mo‘rtlàshtiràdi.
Bolg‘àlàgàndà evtektikà turi àlohidà-àlohidà kàrbidlàrgà
màydàlànàdi. Ichki zo‘riqishlàrni yo‘qotish và ishlov berishni
yaxshilàsh uchun, bolg‘àlàshdàn keyin po‘latni yumshàtish
lozim.
Bolg‘àlàngàn po‘làt buyum 860—880 °C hàroràtli pechgà
joylàshtirilàdi và shu hàroràtdà tutib turilgàndàn keyin 720—
750 °C gàchà sovitilàdi. Bolg‘àlàngàn buyum àustenitning
o‘zgàrishi tugàgunchà shu hàroràtdà tutib turilàdi (4—6 soàt),
so‘ngrà po‘lat pechdà 40—50 gràd/soàt tezlik bilàn 600 °C
gàchà, keyin esà hàvodà sovitilàdi.
Tezkesàr po‘latlàrdàn yasàlgàn àsboblàr issiqlikkà chidàm-
liligi yuqori bo‘lishi uchun toblànàdi. R12 po‘lati 1240—
1260 °C gàchà, R6M3 – 1220—1240 °C gàchà, R9F5 – 1240—
1250 °C gàchà và R9K5 – 1230—1240 °C gàchà qizdirilàdi.