O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. Matkarimov, F. Ahmadjonov

– 
Andijon muhan-
dislik-iqtisodiyot instituti „Umumtexnika
fanlari“ kafedrasining mudiri.
Bahodir Haydarov
–
O‘zbekiston–
Shveysariya „Kasbiy ko‘nikmalarni
rivojlantirish“ loyihasining milliy mas-
lahatchisi.
UO‘K: 621.1(075)
KBK 30.3ya722
Ì31
© A. Matkarimov, F. Ahmadjonov.
© „O‘qituvchi“ NMIU, 201
7

---

3
SO‘ZBOSHI
Asoslari „Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi“ da ochib
berilgan, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi — ta’limning yangi
turi bo‘lib, u o‘ziga xos xususiyatlarining mavjudligi va
mazmunan betakrorligi bilan ajralib turadi. Shu sababli, uning
ilmiy va o‘quv-uslubiy asoslarini ishlab chiqish katta ahamiyat
kasb etadi. Ayni paytda Andijon viloyatida faoliyat ko‘rsatayot-
gan O‘zbekiston—Shveysariya „Kasbiy ko‘nikmalarni rivoj-
lantirish“ loyihasining maqsadlaridan biri kasb-hunar kollejlari
uchun maxsus o‘quv qo‘llanmalar yaratishdan iboratdir.
Ushbu o‘quv qo‘llanma kasb-hunar kollejlarining „Mashi-
nasozlik texnologiyasi, mashinasozlik ishlab chiqarish jihozlari
va ularni avtomatlashtirish“ ta’lim yo‘nalishining „Avtomat-
lashtirilgan tizimlarni ta’mirlash va sozlash“ mutaxassisligi
o‘quv rejasidagi „Materialshunoslik va materiallarni tekshirish“
fani bo‘yicha ishlab chiqilgan namunaviy o‘quv dasturi asosida
yozilgan.
Qo‘llanmaning birinchi bobida texnik metallar, metallo-
grafiya, kristallografiya, metallarning fizik, kimyoviy, mexanik
va texnologik xossalari berilgan. Shuningdek, metallurgiya,
rudalarni boyitish, yonilg‘ilar, Domna pechi, Marten pechi,
quymalar haqida hamda quymachilik haqidagi ma’lumotlar:
model, sterjen, qolið, quyma olish texnologik jarayonlari va
quymachilik usuli bilan olinadigan detallar haqida ma’lumotlar
berilgan.
Ikkinchi bobda temir-uglerod qotishmalarining tasnifi,
konstruksion po‘latlar, po‘lat guruhlari, cho‘yan kabi asosiy
tushunchalar berilgan.
Uchinchi bobda metallarga bosim ostida ishlov berish
usullari, mo‘rt metallar, deformatsiya turlari, metallarni pro-
katlash, metallarni cho‘zish va presslash, metallarni bolg‘alash,
shtamplash turlari haqida ma’lumotlar keltirilgan. Shu bilan
birga, po‘latga termik ishlov berish: yumshatish, me’yorlash,
toblash va ularning usullari haqida batafsil ma’lumotlar bayon
etilgan.

---

4
To‘rtinchi bob metallmas konstruksion materiallarning
tasnifi, plastmassalar va ularga ishlov berish usullari kabi
tushunchalarni o‘z ichiga olgan.
Qo‘llanmaning beshinchi bobida metallarni sinash usullari
bayon qilingan. Qattiqlikni Brinell, Rokvell va Shor usullari
bilan o‘lchash, shuningdek, materiallarni cho‘zishga sinash
haqida ma’lumotlar keltirilgan.
Qo‘llanmaning oxirida amaliy topshiriqlar va ularni bajarish
bo‘yicha qisqacha ko‘rsatmalar keltirilgan.
Mazkur o‘quv qo‘llanmani tayyorlashda O‘zbekiston–
Shveysariya „Kasbiy ko‘nikmalarni rivojlantirish“ loyihasining
xalqaro ekspertlari Sigrid Jordan, Hans Deytchman, Volter
Zefelderlarning qimmatli maslahatlari inobatga olingan. Shu-
ningdek, loyiha ekspertlari O‘zDAEWOO korxonasi texnik
xizmat ko‘rsatish bo‘limi menejeri A.To‘xtaboyev, Andijon
muhandislik-iqtisodiyot instituti „Umumtexnika fanlari“
kafedrasining mudiri O. Parpiyevlarning o‘quv qo‘llanma
yuzasidan bildirgan fikr-mulohazalari e’tiborga olindi.
Mualliflar o‘quv qo‘llanma haqida bildiriladigan fikr-
mulohazalar uchun oldindan o‘z minnatdorchiliklarini bil-
diradilar.

---

5