O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. Matkarimov, F. Ahmadjonov

METALLAR
METALLMASLAR
TABIIY
MATERIALLAR
VA KERAMIKA
SUN’IY
METALLAR
TEMIR
RANGLI
METALLAR
MATERIALLAR
KOMPOZITSION MATERIALLAR
2-rasm.
 
Materiallarning tasniflanishi.
1-rasm.
 
Sanoatda qo‘llaniladigan asosiy metallar.
Po‘lat va temir
Sun’iy materiallar
Aluminiy
Mis
Rux
1950
60
7 0
80
90
2000
1000
500
100
50
10
5

---

7
larning xususiyatlarini yaxshilash uchun, ularga ma’lum xu-
susiyatlar berish uchun qo‘shimcha material sifatida qo‘shila-
di. Misol uchun V, W, Ti va Co lardan qirqish asboblari
tayyorlashda foydalaniladi.
Sanoatda va texnikada metall qotishmalari keng tarqalgan
bo‘lib, ularning xususiyatlari metall xususiyatlaridan ancha
yuqori turadi va pishiq, talabga javob beradigan, har xil
xususiyatli qotishmalar olinadi. Oddiy metallardan mis va
aluminiy keng ishlatiladi, ulardan elektr simlari va boshqa
detallar tayyorlanadi.
Kremniy
(Si) turli xil metall qotishmalarini olishda ish-
latiladi. Metallarni jilvirlash, silliqlashda kremniy karborundi
(SiC) dan foydalaniladi.
Oltingugurt 
(S) cho‘yan va po‘lat tarkibida juda oz miqdorda
bo‘ladi.
Uglerod
(C) olmos, grafit, toshko‘mir holida uchraydi.
Po‘lat va cho‘yanning xossalari uglerodning miqdoriga va hola-
tiga (erkin, ya’ni grafit va temir bilan kimyoviy birikkan —
sementit holida) bog‘liq.
Fosfor 
(P) juda ko‘p metallar bilan tez birikadi, u temir-
ning barcha uglerodli birikmalari tarkibida mavjud. Fosfor bilan
oltingugurt po‘lat tarkibidagi zararli elementlar hisoblanadi.
Metall va qotishmalardan to‘g‘ri foydalanish uchun
ularning xossalarini va ular qanday sharoitda o‘zgarishini bilish
kerak. Metall va ular qotishmalarining ichki tuzilishi o‘zgarishi
bilan ularning xossalari ham o‘zgaradi. Metallarning ichki tu-
zilishini o‘rgatadigan fan