O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. Matkarimov, F. Ahmadjonov

butun kristall
yoki
monokristall
 
deb yuritiladi.
Butun kristall uning o‘sishiga biror tashqi qarshilik ko‘r-
satilmagan taqdirdagina hosil bo‘ladi. Odatda, kristall soviyot-
gan suyuq metall ichida sodir bo‘la boshlaydi. Metall qotgan sari
unda o‘sayotgan boshqa kristallar shakllangan kristallarning
to‘g‘ri shaklini buzib yuboradi, natijada kristallar donlarga
o‘xshab qoladi. Demak, tashqi shakli noto‘g‘ri kristall 
donlar
deb ataladi. Donlar ichida atomlar muayyan tartibda joy-
lashganicha qoladi.
Kristall jismlar atomlarining turli tekisliklarda turlicha zich-
likda joylashishi 
anizotropik xossa
deb aytiladi.
Metallarning kristallanish jarayoni ikki bosqichda boradi,
birinchisi kristall markazlarining hosil bo‘lishi va ikkinchisi
hosil bo‘lgan markazlar atrofida kristallarning o‘sishi. Kris-
tallarning hosil bo‘lish jarayonini o‘rganish katta amaliy aha-
miyatga ega, chunki metallarning xossalari donlarning shakliga,
joylashishiga va kattaligiga bog‘liq. Demak, metallarning suyuq
holatdan qotish holatiga o‘tish jarayoni bu atomlarning to‘g‘ri
tartibda joylashishi (kristall panjara hosil bo‘lishi) dir.
Kristall jismlar ma’lum bir haroratda suyuq holatdan qat-
tiq holatga yoki, aksincha, qattiq holatdan suyuq holatga o‘tadi.
Bu harorat, mos ravishda, 
erish nuqtasi
yoki
 qotish nuqtasi
deb aytiladi.
Suyuq metallning qattiq holatga o‘tish jarayoni 
birlamchi
kristallanish
 
deb ataladi.

---

11
Ba’zi bir metall va qotishmalarda kristallanish jarayoni
tugagandan keyin ham ularning tuzilishida o‘zgarishlar davom
etadi. Bu jarayon 
ikkilamchi kristallanish 
deb aytiladi.
Qattiq holatdagi metall tuzilishida yuz beradigan o‘z-
garishlar