O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. Matkarimov, F. Ahmadjonov

metallografiya
deb ataladi.
Qattiq moddalar ikkiga: amorf va kristall moddalarga bo‘-
linadi.
Amorf
shaklsiz degan ma’noni anglatadi. Amorf moddalar-
ning atomlari tartibsiz joylashgan bo‘ladi, ularni sindirganda
ham tartibsiz yo‘nalishda sinadi, siniqlarida tekis yuzalar bo‘l-
maydi. Qizdirilganda asta-sekin yumshab boradi va suyuqlanadi.
Ularning muayyan bir suyuqlanish va qotish harorati bo‘l-
maydi (yelim, kanifol, shisha va boshqalar).
Kristallar haqidagi fan 
kristallografiya
 
deb ataladi.
Barcha metallar va qotishmalar kristall tuzilishga egadir.
Kristall moddalarning atomlari aniq fazoviy geometrik shaklda
tartibli joylashgan bo‘ladi. Moddalar sharoitga qarab, ba’zan
amorf, ba’zan esa kristall holatda bo‘lishi mumkin (kauchuk,

---

8
yelim va h.k.). 3-rasmda kristall va
amorf moddalar atomlarining joy-
lashishi keltirilgan.
Kristall moddalar muayyan su-
yuqlanish va qotish haroratlariga,
ularning atomlari muayyan geo-
metrik shakllarga egadir. Ularning
xossalari turli yo‘nalishlarda turlicha
bo‘ladi, bu xususiyat 
anizotropiya
deb ataladi.
Kristall moddalarning mexanik
puxtaligi, issiqlik va elektr o‘tka-
zuvchanligi, suyuqlanish tezligi,
harorati ularning atom tuzilishiga
bog‘liq va uning xossalariga ta’sir
etadi.
Eritma quyi haroratda asta-sekin bug‘latilsa, yirik kristal-
lar, yuqori haroratda bug‘latilib, tez sovitilsa, mayda kristallar
hosil bo‘ladi. Mayda donli po‘latlar qattiq, lekin yirik donli
po‘latlarga nisbatan yumshoq bo‘ladi. Hosil bo‘lgan kichik bir
kristall atrofida muntazam ravishda o‘suvchi yirik kristall olish
mumkin. Bu jarayon 
kristallning o‘sishi
deb aytiladi. Barcha
metall va qotishmalar kristall tuzilishga ega. Kristall donlari
aniq geometrik shaklga ega emas. Tashqi tomonidan kristall
ko‘p qirraliga o‘xshaydi va ular 
kristall donlari
yoki 
gra-
nulalari
deb ataladi.