O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. Matkarimov, F. Ahmadjonov

3.9. Asbobsozlik po‘latlariga termik ishlov berish
Àsbobsozlik po‘latlàri yuqori qattiqlikkà egà, egilishgà
chidàmli, uglerodli và legirlàngàn bo‘ladi.
Àsbobsozlik po‘latlàri issiqlikkà chidàmlilik, ya’ni àsbob-
ning ish qirràsi qizigànidà, màsàlàn, kàttà tezlik bilàn ke-
sishdà, qizigàn metàll deformàtsiyalàngàndà hàm yuqoridà
ko‘rsàtilgàn xossàlàrini sàqlàb qolish xususiyatigà egà. Àsbob-
sozlik po‘latlàridà uglerodning miqdori, odàtdà, 0,7—1,5 %
bo‘làdi.
Kesuvchi àsboblàrgà termik ishlov berish
. Bàrchà uglerodli
po‘latlàrning (U8, U10À, U11À và b.) qizdiriluvchànligi pàst
bo‘làdi. Shu sàbàbli uglerodli àsbobsozlik po‘latlàri kichik o‘l-
chàmli àsboblàr tàyyorlàshda ishlàtilàdi.
Àsbobsozlik po‘lati donàdor perlit tuzilishli, yumshàtilgàn
holdà yetkàzib berilàdi, chunki plàstinàsimon perlit và ikki-
làmchi sementit tuzilishigà egà bo‘lgàn po‘latgà kesib ishlov
berish qiyin.
Yuqoridà qayd etilgan uglerodli àsbobsozlik po‘latlàrini
toblàshning eng màqbul hàroràti 16- ràsmdà ko‘rsàtilgàn.
U7, U8, U9À po‘latlàrining toblàngàn holàtdàgi tuzilishi
màrtensit bilàn ortiqchà miqdordàgi kàrbidlàrdàn tàrkib topàdi.

---

49
Uglerodli àsbobsozlik po‘latlàrini suvdà yoki ishqorlàrning suv-
dàgi eritmàlàridà sovitish zàrur, chunki ulàrdà o‘tà sovigàn
àustenitning turg‘unligi kichik bo‘làdi, tez sovitish nàtijàsidà
deformàtsiyalanish, tob tashlàsh kuchàyadi và dàrzlàr pàydo
bo‘làdi.
Tob tashlàsh và dàrz ketish ehtimolini kàmàytirish uchun
uglerodli po‘latlàr àràlàsh yoki bosqichmà-bosqich toblànàdi.
Toblàngàndàn keyin po‘lat ànchàginà mo‘rt bo‘lib qolàdi, shu-
ning uchun toblàshdàn so‘ng bo‘shàtish keràk. Bo‘shàtish
hàroràti àsbobning ish bajarishdagi qattiqligi qiymati bilàn
aniqlanadi.
U7 po‘lati zàrblàr tushàdigàn àsboblàr (zubilo, temirchilik
shtàmplàri, tàmg‘à và h. k.) tàyyorlàsh uchun mo‘ljàllàngàn
bo‘lib, yetàrli dàràjàdà qovushoq và qattiq bo‘lishi keràk. Shu
sàbàbli U7 po‘lati, qattiqligi HRC 48—55 bo‘lishi uchun
250—325°C hàroràtdà bo‘shàtilàdi.
U8 po‘làtidàn màtritsàlàr, puànsonlàr, pichoqlàr, ya’ni
judà qattiq và qovushoqligi yuqori bo‘lgan àsboblàr tàyyor-
lànàdi. Qattiqligi HRC60—62 bo‘lishi uchun U8 po‘lati
200—220°C hàroràtdà bo‘shàtilàdi.
U9À và U10À po‘latlàridàn metchiklàr, pàrmàlàr, ràz-
vyortkàlàr, frezàlàr và boshqa àsboblàr tàyyorlànàdi. Ulàr
150—200 °C hàroràtdà bo‘shàtilàdi, shundà qattiqligi HRC 60—63
bo‘làdi.
Legirlàngàn àsbobsozlik po‘latlàrining qizdirishga chidam-
liligi ànchà yuqori bo‘làdi. Bu po‘latlàrdàn yasàlgàn àsboblàr
moydà yoki suyuqlàntirilgàn tuzlàrdà sovitilàdi, nàtijàdà dàrz-
4 – Materialshunoslik