O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Sirli Pluton 
Leverening muvaffaqiyatidan ilhomlangan ingliz astronomi Forbs 
1880-yildayoq, Neptundan uzoqda ham Quyosh oilasining a’zolaridan 
bo‘lishini gumon qilib, uning o‘rnini hisoblashga kirishdi. Murakkab 
hisoblashlar natijasida astronom noma’lum sayyoraning o‘rni tarozi 
yulduzlar turkumida yotishini aniqladi. Forbs bir necha tunlarni uyqusiz 
o‘tkazdi, osmonning bu sohasini rasmga oldi va tunda lupa bilan 

---

32 
fotoplastinkalardan, tashqi planetaning “avtografi” ni tinim bilmay izladi. 
Biroq barcha urinishlar foydasiz bo‘lib chiqdi. Neptun ortidagi planeta 
ko‘zga ilinmadi. U bilan bir vaqtda bu ishga “bel bog‘lagan” boshqa bir 
astronom Toddning urinishlari ham natijasiz bo‘lib chiqdi. 
Nihoyat, bir necha -yillik hisoblashlar natijasida olim noma’lum 
sayyoraning aniq o‘rnini topdi. Biroq olingan fotoplastinkalarda planeta 
Lovellga ham nasib qilmagan ekan, u 1930 -yili vafot etdi. Xuddi shu -
yili 13 martda Lovell observatoriyasining yosh astronomi K. Tombo 
fotoplastinkada transNeptunni ko‘rdi va Lovell hisoblagan o‘rnining 
naqadar katta aniqlikka ega ekanligiga ishonch hosil qildi. Afsus 
qiladigan joyi shunda ediki, Lovell vafot etgach, u olgan fotografiyalarni 
tekshirilganda, ularning bir nechtasida Plutonni qayd qilganligi ma’lum 
bo‘ldi. Aftidan, Lovell planeta ravshan ko‘rinishi kerak degan gumon 
bilan Pluton ko‘z ilg‘aydigan eng xira yulduzlardan ham ming marta xira 
ravshanlikka ega. Uning orbitasi juda cho‘zinchoq ellips shaklida bo‘lib, 
perigeliyada (Quyoshga eng yaqin kelganda) Quyoshga Neptundan ham 
Yaqinroq keladi, afeliyida (orbitasining Quyoshdan uzoqdagi nuqtasida) 
Neptun orbitasidan salkam milliard kilometr nariga ketadi. Quyoshdan 
o‘rtacha uzoqligi esa 5,9 milliard kilometrni (39,5 astronomik birlik) 
tashkil yetadi. Agar bunday katta masofadan turib Quyoshga nazar 
tashlansa, u kichkina yorituvchi nuqtaga aylanib, planeta sirtini, Yer 
sirtiga nisbatan 1600 marta kam yoritishi hisoblashlardan aniq keladi. 
Harorati minus 220 gradus atrofida, bu sayyoraning fizik tabiati ham shu 
tufayli yaxshi o‘rganilmagan. 
Plutonning 
diametrining 
aniq 
o‘lchami olinganicha yo‘q, 
hisoblashlar u 3700 kilometrdan katta emasligini ko‘rsatadi. Uning 
ravshanligi 6,4 kunlik davri bilan qarab turadi va bu vaqt planetaning 
aylanish davriga taxmin qilinadi, 
Pluton atrofida topilgan yo‘ldosh har on sayyoradan 18 - 20 ming 
kilometr uzoqda turib, uning atrofida 6,4 kunda aylanib chiqadi. Olimlar 
uning diametrini 1200 kilometrdan kam emas deb baholashdi. 
Hozirgi vaqtda olingan ma’lumotlar va Quyosh sistemasi tuzilishi 
haqidagi yangi fikrlar sayyoralarning sonini 1 taga kamaytirishni taklif 
etdi. Bundan kelib chiqib Plutonni asteroid deb hisoblash lozim.