O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

 
Neptun 
 
“Qalam uchida topilgan sayyora” 1820 -yilga qadar Quyosh oilasi asosan 
quyidagi yettita sayyora: Merkuriy, Venera, Yer, Mars, Yupiter, Saturn, 
Uran hamda ularning yo‘ldoshlaridan tashkil topgan deb qaralardi. 

---

31 
1820-yili parijlik astronom A.Buvar, Yupiter, Saturn va Uranlarning 
kordinatalari jadvalini juda katta aniqlik bilan hisobladi. Biroq o‘n -yil 
o‘tgach, Uran oldindan hisoblangan o‘z o‘rnidan 200 sekundli yoyga 
ilgarilab ketdi. Yana o‘n -yil o‘tgach, ilgarilash 90 sekundga, 1846 -yilga 
kelib esa 128 sekundga etdi. Osmon mexanikasi, nazariy hisoblashlar 
bilan praktika orasida bu qadar katta farq chiqishiga yo‘l qo‘ymasligi 
kerak edi. Astronomlar, Uranning harakatidagi bu chetlashish uning 
orbitasidan tashqaridagi boshqa planetaning ta’siri tufayli degan qarorga 
keldilar. 
Bunday murakkab matematik masalani hal qilish uchun bir vaqtda 
bir-birlaridan bexabar holda ikki astronom “bel bog‘ladi”. 
Qizig‘i shundaki, Neptunning ochilishidan ancha ilgari 1795 -yili 8 
va 10 mayda - ikki marta astronom Laland kuzatdi. Biroq o‘shanda u 
planetani xira bir yulduz deb o‘ylab, bu ikki kunda olingan foto 
plastinkalarda kuzatilgan sayyora siljishini - o‘lchashning xatoligidan deb 
tushundi. Agar o‘shanda Laland xulosa qilishga shoshilmay, bir - ikki kun 
bu “xira yulduzcha” ni e’tibor bilan kuzatganda edi, u Neptunni Levere va 
Galledan yarim asr oldin topgan bo‘lardi. 
Neptun Urandan birozgina katta bo‘lib, uning diametri 50 ming 100 
kilometrdir. Zichligi 1 kub santimetrida 1,6 gramm. Quyoshdan o‘rtacha 
uzoqligi 30,1 astronomik birlik. Massasi yernikidan 17,2 marta katta. 
Planetaning orbital tezligi sekundiga 5,5 kilometr bo‘lib, Quyosh atrofida 
aylanish davri 164 -yilu 280 kun. O‘z o‘qi atrofida Neptun 15,8 soatda bir 
marta aylanib chiqadi. Spektroskopik kuzatishlar, Neptunda vodorod va 
metan borligini ma’lum qildi. Shuningdek, sayyoraning bu yirik yo‘ldoshi 
anchayin qalin atmosfera bilan ham qoplangan deb faraz qilinadi. 
1949-yil planetaning yana bir yo‘ldoshi Koypeo topildi va unga 
qadimgi greklarning sevimli xudosi Nerey qizining nomi - Nereidaga 
berildi, uning diametri atiga 300 kilometr.