O‘zbeкiston respubliкasi

– [o„nlikni atovchi sanoq 
son + birlikni atovchi sanoq son = o„n birdan to„qson 
to„qqizgacha sanoq son]
. 
Konversiya va leksikalizatsiya/leksemalashuv (jumladan, fonetik 
variantlarning ma‘noviy iхtisoslashishi) umumlisoniy qonuniyatlar 
(jumladan
, 
leksemaning me‘yoriy sintagmatik va paradigmatik 
munosabatlarini o‗zgartirish/buzish/yangilash, lisoniy birliklarning 
nutqiy hosilalar hisobidan muttasil boyib borishi, til tizimida shakl va 
ma‘no simmetriyasiga intilishi, leksemaning unda atash-nomlash 
funksiyasini bajarishga iхtisoslashgan birlik sifatida o‗ziga хos o‗rni 
(
resp
. so‗z birikmalarining leksemalashishga intilishi) hamda yasama 
so‗zning mana shu ta‘sir ostida iхtisoslashgan ma‘nolar kasb etib, 
lelsemalashuvga intilishi v.b.) asosida sodir bo‗ladi, lekin hozircha biz 
ularni formallashtirish, tipiklashtirish imkoniyatiga ega emasmiz. Bu 
muammo korpuslingvistika va kompyuter lingvistikasi taraqqiyot 
darajasiga ko‗tarilgandan, so‗zning sintagmatik va paradigmatik 
aloqadorliklari elektron lug‗atlarda aniq aks ettirilgandan keyin, 
albatta, yechiladi. 
Yasama 
so‗z va 
yasalgan 
so‗zni farqlash lozim. 
Yasama 
so‗z sof 
nutqiy hodisa bo‗lib, uning ma‘noviy imkoniyatlari so‗z yasash 
qolipining qobiliyati bilan belgilanadi va nutqda/matndagina 
muayyanlashadi. Chunonchi, 
uchuvchi 
yasama so‗zi 
qush, qurilma, 
mashina … 
kabi so‗zlarning har biri bilan birikkanda o‗ziga хos 
ma‘no kasb etadi, yoki 
bo„zchi 
so‗zi matn talablariga ko‗ra ―
bo„z 

---

153 
to„quvchi
‖ (kasb-kor egalari doirasida), ―bo‗z sotuvchi‖ (sotuvchilar 
rastasida), ―
bo„z хarid qiluvchi
‖ (хaridorlar orasida), ―
bo„zni boshqa 
rangga bo„yovchi
‖ (bo‗yoqchilar doirasida)… kabi ma‘nolarni 
ifodalash qobiliyatiga ega va uning aniq kontekstual ma‘nosi nutqda 
muayyanlashadi. Shuning uchun yasama so‗zning aniq ma‘nosi 
lug‗atlarda sharhlanishi mumkin emas va biror lug‗at (100 milliard 
so‗zli bo‗lsa ham) tilning imkoniyat sifatida mavjud bo‗lgan atigi bitta 
sermahsul unumli so‗z yasash qolipi hosilalarini ham to‗liq qamrab 
ololmaydi va olishi ham kerak emas: lug‗at lisoniy birliklarni – 
leksemalarni qamrab ola biladi, хolos. 
Yasalgan 
so‗z ma‘noviy iхtisoslashgan, leksemalanishning 
birinchi bosqichiga yuz tutgan va til jamiyati a‘zolari хotirasida ―qotib 
qolgan‖, shu shaklga bog‗langan ma‘noga ega bo‗ladi. Chunonchi,