|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM
VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
IJTIMOIY – IQTISODIYOT FAKULTETI
IJTIMOIY ISH KAFEDRASI
IJTIMOIY ISH YO’NALISHI
KURS IShI
MAVZU: IJTIMOIY ISHDA TIZIMLAR NAZARIYASI
Fan: MEHNAT BIRJALARI VA BANDLIK
Bajardi:Gaffarova N.
Tekshirdi: dots Jo’raev L.N.
Samarqand – 2014 yil.
MAVZU
IJTIMOIY ISHDA TIZIMLAR NAZARIYASI.
Reja:
1.
Tizimlar nazariyasi tahliliy modeli
2
Tizimlarning rivojlanishi va amalga oshirilishi
3
Ijtimoiy mavjudlik insoniy tizim
Ijtimoiy ishning nazariy bilimlarining asosiy qismini egallagan tizimlar
nazariyasi amaliyotda olinayotgan bilimlarni quyidagi tarzda yo’lga qo’yishga
imkon beradi.
1.
Tizimlar nazariyasi tahliliy modelga qaraganda ko’proq ma’lumotlarni ko’rib
chiqish imkonini beradi, shuningdek ijtimoiy ishda zarur bo’lgan bir qancha
fanlararo xarakterga ega bo’lgan ma’lumotlarni bir tizimga solishga yordam
beradi.
2.
Tizimlarning rivojlanish, amalga oshirilishi, tuzilmasi bilan boғliq holatlar
ijtimoiy ishchining turli toifadagi – individdan tortib, to butun bir jamiyatdan
iborat bo’lgan mijozlari bilan ishlashida qo’llanilishi mumkin.
3.
Tizimlar nazariyasi keng ko’lamdagi ijtimoiy muammolarni, ya’ni ijtimoiy
kichik tizimlar orasida munosabatlarda yuzaga keladigan muammolarni ham
baholash uchun asosni yaratib beradi. Bunda kichik tizimlardan birida
kechayotgan o’zgarishlarni boshqa tizimchalarga ta’sir ko’rsatuvchi xolat
sifatida inobatga olinishi imkoniyatini oshiradi.
Ijtimoiy ish amaliyotida tizimli yondoshuv doirasida, shuningdek rollar
nazariyasining quyidagi xolatlari ham katta ahamiyatga egadir:
Aniq bir xulq-atvor namunalariga nisbatan munosabat (biz tomondan yoki
bizning ijtimoiy tizimimizdagi boshqa elementlar tomonidan) bizning shu tizim
ichidagi pozitsiyamizga monand ravishda bildiriladi.
Ҳar bir rol o’z ichiga kutilma va imkoniyatlarni qamrab oladi: o’zimizning
kabi boshqa bir yoki ko’pchilik insonlardagi kabi.
Rolli kutilmalar shunday ta’sir ko’rsatadiki, aniq bir ijtimoiy me’yorlar,
pozitsiyalar ichidagi va tizimlar orasidagi kongruent, nizolarni yuzaga
keltirmaydigan interaksiy va transaksiylar uchun belgilanadigan tashqi
chegaralar doirasida mavjud bo’ladi.
4.
Rol o’ynayotgan individning o’zida bo’lgani kabi, uning atrof muhitidagi
jamiyatda ham insonlarning o’z rollarini qay tarzda o’ynashlari haqidagi hissan
rang-barang talqinli qadriyatli fikrlar mavjud bo’ladi.
5.
Ijtimoiy mavjudlik insoniy tizim tomonidan amalga oshirilayotgan bir qancha
rollarning majmui sifatida ko’rilishi mumkin.
6.
Rol, rolli mavjudlik, rolli ekspektatsiya va rolli transaksiya kabi tushunchalar
muammoli vaziyat baholanayotganda qo’llanilishi mumkin. Quyidagi
xolatlarda rolning muvaffaqiyatsiz ijro etilishi yoki rolli nizolar vaziyatlarga
olib kelishi mumkin:
tizimning o’z rolini me’yorida bajarishi uchun zarur resurslar;
mavjud emas yoki yetarli emas;
tizimlar oldindan rolli kutilmalarni bilmagan holda yangi rollarga
kirishadilar;
o’zaro munosabatga kiruvchi tizimlar orasida har birining rolli kutilmalari
yuzasidan nizolar mavjud bo’ladi;
bitta tizimdagi rollar guruhida rolli kutilmalar orasida ham nizolar mavjud
bo’ladi;
rolli kutilmalarning ikki xil ma’no va mazmunga ega bo’lishi boshqa
tizimlarda mavjud bo’ladi;
individ tizim va ijtimoiy tizim a’zosi sifatida o’z rolidan kelib chiqqan holda
jismoniy, aqliy yoki ijtimoiy qobiliyatlarda cheklangan yoki defektli bo’lishi
mumkin;
yuqori tuyғular yoki krizisli vaziyatlar to’satdan va ogohlantirmasdan turib
oldindan samarali bo’lgan rolli namunalarni barbod qilib yuborishi mumkin.
Rollar kongruentligiga misol: ijtimoiy ishchining va mijozning o’zida mijoz
(ijtimoiy ishchi) xulqi bilan boғliq kutilmalarida farqliklar mavjud
bo’lganida yoki mijozning tasavvuridagi ijtimoiy ishchining roli bilan
ijtimoiy ishning o’z roli haqidagi o’z tasavvurida farqliklar mavjud bo’ladi.
Ijtimoiy ishchi bitta madaniyat vakillaridan biri bo’lib turgan holda boshqa
madaniyat vakili bo’lgan mijoz bilan ishlayotganda uning uchun yaqqol
“ko’zga tashlanmaydigan” va tan olinmaydigan muammolar juda ham oғir,
jiddiy va murakkab bo’lib tuyulishi mumkin. Bu muammolar ijtimoiy ishchi
uchun toki u rollarni nokongruentligining muhimligini anglab yetmaguniga
qadar ularning o’zaro munosabatiga jiddiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Ikki xil
madaniyat o’zida attityud va u yoki bu rolga to’ғri keluvchi turli xil va nizoli
tavsiflarini aks ettirishi mumkin.
Masalan, Shimoliy Amerika aholisining vakili bo’lgan talaba-ijtimoiy ishchi
xuddi shu madaniyatga tegishli bo’lgan soғliғi xolati taqozosi tufayli kasalxonaga
yotqizilishi zarur bo’lgan, biroq klinikaga borishdan qo’rqayotgan mijoz ayol bilan
ishladi.
o’zining xavotirlanayotgan mijozi uchun mediatorlik yordamini berishga uringan
talaba klinika doktorining oldiga boradi. U klinika doktorining yordam berishdan
bosh tortayotganini hamda o’zini juda qo’pol tarzda tutayotganini ko’rgan talaba
bu vazichtdan qattiq achchiqlanib umidsizlikka tushadi. U amaliyot rahbari bilan
o’z taassurotlari haqida gapirganda aniq bo’lishicha, doktorning xulqi borasidagi
qizning xulosasi aslida doktorning qiz kirishi bilan uning mijozi haqida to’ғridan-
to’ғri savollarni juda ham ko’p berishi bilan boғliq bo’lgan. Bu tarzdagi muomala
talabaning bir-biri bilan yaxshi tanish bo’lmagan insonlarning o’zini qanday
tutishlari lozimligi haqidagi tasavvurlariga aslo to’ғri kelmas edi. Mazkur misolda
notanish insonlar bir-birlari bilan muomalada o’zlarini qanday tutish kerakligi
haqidagi madaniy tasavvurlariga (rolli kutilmalar) ega bo’lib turib, ijtimoiy ishchi
(o’zgarishlarga olib keluvchi agent sifatida) uning mijoz uchun (mijoz tizimi)
yordam berayotgan vaziyatning mohiyatiga tushunishga uringan doktorning
xulqini noto’ғri talqin qilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
