Ona tili darslik



Download 1,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet55/542
Sana22.05.2021
Hajmi1,88 Mb.
#65462
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   542
Bog'liq
ona tili

G‘  tovushi chuqur til orqa, sirg‘aluvchi, jarangli undosh tovush bo‘lib,  so‘z 
boshida (g‘azab, g‘ildirak, g‘o‘za), o‘rtasida (dag‘al, og‘ir, o‘g‘ri) va oxirida (tog‘, 
bug‘, tig‘ ) keladi.   
X tovushi chuqur til orqa, sirg‘aluvchi, jarangsiz undosh tovush bo‘lib,  so‘z 
boshida (xabar, xurjun, xol), o‘rtasida (paxta, axir) va oxirida (six, mix) qo‘llanadi.  
 H  tovushi    bo‘g‘izda  hosil  qilinadigan,  sirg‘aluvchi,  jarangsiz  tovush 
bo‘lib,  so‘z boshida (halol, hikoya, hukumat), o‘rtasida (sayohat, ohu) va oxirida 
(sayyoh,  eh)  qo‘llanadi.        Bu  tovush  asosan  arab,  fors  tillaridan  o‘zlashgan 
so‘zlarda uchraydi.   
 
 12-§.    Qo‘sh tovushlar va ularning qo‘llanilishi 
 
Ma’lumki, unli tovushlar so‘zlarni shakllantirishda yakka holda, qo‘sh holatda 
va ketma-ket holda qo‘llanadi. Unlilarning yakka holatda kelishi o‘zbek tili tabiatiga 
xos  bo‘lib, turli tipdagi ikki unli  ketma-ket  bir  o‘rinda  kelishi  yoki  bir xil  unlining 
bir  o‘rinda  qo‘sh  holda  qo‘llanishi  (poema,  doim,  sanoat,  taajjub,  matbaa)  turkiy 
tillar  taraqqiyotining keyingi  davrlarida  boshqa  tillarning ta’siri,  xalqlarning o‘zaro 
aloqasi tufayli paydo bo‘ladi. Hozirgi o‘zbek adabiy tilida ao, oa, oi, ia, io kabi turli 
unlilarning ketma-ket bir o‘rinda kelish hollari mavjud: jamoat, faol, doira, ... 
Bir xil unlilarning aa, uu, ii, oo kabi qo‘sh kelish hollari uchraydi: taalluqli, 
shuur,  badiiy,  inshoot.    Deyarli  barcha  undoshlar  qo‘sh  holatda  (g,  x,  h,  g‘  
undoshlari  bundan  mustasno)    qo‘llanadi:  qubba,  avval,  sodda,  mijja,  lazzat, 
tayyor,  ikki,  alla,  omma,  anneksiya,  oppoq,  burro,  issiq,  o‘ttiz,  iffat,  achchiq, 
ishshaymoq, to‘qqiz   Bu undoshlar talaffuzda ham qo‘sh tarzda aytiladi. Bu hodisa 
aloqalarning  kengayishi  tufayli  yangi  so‘zlar  hisobiga boyimoqda:  musson,  Anna, 
Emma,  milliard,  affiks.  Qo‘sh  unlilar  so‘zning  o‘rtasida  (manfaat),  so‘z  oxirida  
(mutolaa),        qo‘sh  undoshlar  esa  so‘z  boshida  (ssenariy),  o‘rtasida  (qattiq)    va  
oxirida (kongress) qo‘llanadi.  
Turkiy tilga turli tipdagi undoshlarning so‘z oxirida ketma-ket (qator) kelishi 
qo‘sh  undoshlarga  nisbatan  ancha  ilgari  o‘zlashdi:  daraxt,  g‘isht,  payvand, 
Samarqand,  baxt, xursand kabi. 
O‘zbek tilida oldin so‘z boshida undoshlarning ketma-ket kelish hollari yo‘q 
edi,  rus  tili  va  boshqa  tillarning  ta’sirida  adabiy  tilimizda  bu  holat  ham  paydo 
bo‘ldi: brom, drezina, ftor, grek, krem, stol, traktor, xrom,  shkaf   kabi. 
 

Download 1,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   542




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish