Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

Savdo-sotiq 
xalqaro iqtisodiy munosabatlarda etakchi o’rinda turadi va bu 
jahon bozorida o’z ifodasini topadi. Jahon bozori-xalqaro mehnat taqsimoti orqali 
bir-birlariga bog’langan turli mamlakatlar o’rtasidagi barqaror oldi-sotdi 
munosabatlaridir.
Bugungi kunda jahon savdosiga faqatgina yuqori o’sish sur’atlarigina emas, 
balki tarmoq va hududiy tuzilishidagi o’zgarishlar ham xosdir. Bu o’zgarishlarni 
ikkita holat bilan izohlash mumkin. 
Birinchidan
, xalqaro savdo tarkibida xom ashyo, yonilg’i, oziq-ovqat 
mahsulotlarining hissasi kamaymoqda. Ilm talab sohalarining mahsulotlari va 
xizmatlarining hissasi esa ortib bormoqda. Birgina «Nou-xau» savdosining xalqaro 
savdo oborotidagi salmog’i 10 foizga yaqinlashdi. 
Ikkinchidan
, tayyor mahsulotlar va xizmatlar bozoridagi o’rinlar nisbati 
o’zgarmoqda. Jahon yalpi eksportida AQSh hissasining pasayishi va aksincha, 

---

236 
Yaponiya, Germaniya, yangi industrial davlatlar hamda ayrim rivojlanayotgan 
davlatlar hissalarining ortib borishida namoyon bo’lmoqda. 
O’zbekistonning tashqi savdo oboroti 2003 yilda 6,7 mlrd. AQSh dollarini 
tashkil etib, 2002 yilga nisbatan 17,3 %ga ko’paydi.
Ishlab chiqarishning 
xalqaro kooperatsiyalashuvi 
xalqaro mehnat 
taqsimotining asosiy rivojlanish yo’nalishlaridan hisoblanadi. Bunday 
kooperatsiyaning asosi bo’lib ishlab chiqarish kuchlarining o’sish darajasi va 
mamlakat ichida yoki tashqarisida bo’lishidan qat’iy nazar alohida korxonalar 
o’rtasida barqaror xo’jalik aloqalarining shakllanishidir. 
Xalqaro iqtisodiy aloqalarda 
davlatlararo kapital migratsiyasi
, uni 
taqsimlash barqaror o’sishni faol omili bo’lib xizmat qiladi. Iqtisod 
baynalmilallashgan sari kapital faoliyati milliy doiradan chiqib xalqaro mazmun 
kasb etadi. Mamlakatlararo kapital eksporti yuz beradi. 
Pul jamg’armalarining investitsiyalarga aylanishi kapitalning xalqaro 
miqyosdagi migratsiyasini anglatadi. Bu migratsiya quyidagi shakllarda bo’lishi 
mumkin: 

pul mablag’lari, maqsadli bank omonotlari, paylar, aktsiyalar, sug’urta 
guvohnomalari va boshqa qimmatli qog’ozlar; 

harakatlanuvchi asosiy kapitallar, shu jumladan texnologiyalar; 

mualliflik huquqlari va boshqa intellektual boyliklar. 
Xalqaro miqyosda kapital ortidan ish kuchi ham harakatga keladi. Ish 
kuchining dunyo uzra ko’chib yurishi