“Бухгалтерия ҳисоби” кафедраси

Номолиявий активларни баҳолаш 
Стандартлар 
Дастлабки 
баҳолаш 
Қайта баҳолаш 
Қадрсизланиш 
(36 БҲМС) 
БҲХС (IAS) 2 
“Товар-моддий 
захиралар” 
Таннарх ва соф сотиш 
қийматидан енг кичиги 
Қўлланилмайди 
МҲХС (IFRS) 
5 “Сотиш учун 
мўлжалланган 
узоқ муддатли 
активлар 
Баланс ва ҳаққоний 
қийматидан енг кичиги 
минус сотиш харажатлари 
(амортизацияланмайди) 
Қўлланилмайди 
БҲХС (IAS) 16 
“Асосий 
воситалар” 
Таннарх 
Хақиқий харажатлар 
модели 
(амортизацияланади 
йердан ташқари) 
Қўлланилади 
БҲХС (IAS) 40 
“Инвестицион 
мулк” 
Таннарх 
Хақиқий харажатлар 
модели 
(амортизацияланади) 
Қўлланилади 
БҲХС (IAS) 38 
“Номоддий 
активлар” 
Таннарх 
Хақиқий харажатлар 
модели 
(амортизацияланади 
муддациз активлар) 
Қўлланилади 
 
Таянч сўзлар. 
Мулк, бино, машина ва асбоб-ускуналар – моддий активдир, улар: а) 
корхоналар томонидан ишлаб чиқаришда ёки товар ва хизматларни таъмин 
етишда, ёки маъмурий мақсадларда қўлланилишга мўлжалланган ва бир қанча 
активларни тутиб туриш ёки таъмир ўтказишда қўлланиладиган воситаларни 
ҳам ўз ичига олиши мумкин; б) давом етиш асосида фойдаланиш мақсадида 
харид қилинган ёки қурилган; с) бизнеснинг одатдаги курси бўйича сотишга 
мўлжалланмаган воситалардир. 
Мулк, бино, машина ва асбоб-ускуналарнинг тасарруф қилиниши – бу 
ушбу активларнинг реализацияси, тўлиқ ескириши ва яроқсизлиги туфайли 
тугатилиши, бузиб ташланиши, алмаштирилиши ва бошқа чиқарилишидир. 
Номоддий активлар – бу жисмоний шаклга ега бўлмаган 
идентификацияланадиган номоддий актив бўлиб, ишлаб чиқариш ёки 
товарларни сотиш ва хизматларни кўрсатиш, бошқа шахсларга ижарага бериш 
ёки маъмурий мақсадларда фойдаланиш учун мўлжалланган пул бўлмаган 
активдир.
Депресиация - бу мулк, машина ва асбоб-ускуналар (ер кирмайди) 
таннархининг уларнинг фойдали хизмат қилиш муддатига систематик ва ўзаро 
боғлиқ ҳолда тақсимлашдир. 
Амортизация - бу номоддий активларни харид қилиб олиш таннархини 

---

151 
уларнинг фойдали хизмат қилиш муддатига систематик ва ўзаро боғлиқ ҳолда 
тақсимлашдир. 
Капитал харажатлар – бу (1) сифатини юксалтириш (импрове қуалитй) 
(беттерменц ор импровеменц); (2) активларнинг хизмат қилиш муддатини 
узайтиришга олиб келадиган (ехтент тҳе лифе) сарфларга айтилади. 
Заҳираларнинг таннархи – бу 1. Заҳираларнинг хариди билан боғлиқ 
барча харажатлар; 2. Қайта ишлаш харажатлари; ва 3. Заҳираларни жорий 
ҳолатга ва жорий жойлаштириш жойига йетказиш билан боғлиқ бошқа 
харажатлардир.
Реализациянинг соф қиймати – яхши хабардор бўлган, ушбу операцияни 
амалга оширишда ҳайрихоҳ бўлган тамон билан умумий шартларда амалга 
ошириладиган битимларнинг юз бериши натижасида активларни чиқарилишига 
оид харажатларни чигириб ташлагандан кейин реализация қилишдан олинган 
суммасидир. 
Қадрсизланишдан кўрилган зарар – активнинг баланс қийматининг 
қопланадиган миқдордан ортган суммасидир.Қурилиш Шартномаси - бирон 
бир активни ёки ўзининг лойиҳаси, технологияси ва вазифаси ёки якуний 
фойдаланиш мақсади бўйича ўзаро алоқадор ва бир бирига чамбарчас боғлиқ 
активлар гуруҳини қуриш учун махсус келишилган шартномадир. 
Нархи қатъий белгиланган шартнома - қатъий белгиланган нархга ёки 
қурилиш ишларининг бирлигига қатъий белгиланган ставкага (бу ставка баъзи 
ҳолларда харажатлар ўзгариши сабабли қайта кўриб чиқилади) пудратчи рози 
бўлган қурилиш шартномасидир. 
“Харажатлар плюс” шартномаси – бундай шартномага кўра пудратчига 
йўл қўйилиши мумкин бўлган ёки бошқача қилиб олдиндан белгиланган 
ҳаражатлар ва уларга қўшимча ушбу харажатлар суммасининг маълум фоизи 
ёки қатъий белгиланган мукофот суммаси қопланади.
Товар-моддий захиралар – бу қуйидаги активлардир: 
(а) 
одатдаги фаолият доирасида сотиш учун мўлжалланган ; 
(б) 
бундай сотув учун ишлаб чиқариш жараёнида бўлган; ёки 
(в) 
ишлаб чиқариш жараёнида ёки хизматлар кўрсатилишида 
фойдаланилиши кўзланган хом ашё ва материаллар кўринишидаги активлар. 
Соф сотиш қиймати - бу одатдаги фаолият давомида ишлаб чиқаришни 
охирига йетказиш бўйича харажатлар ва сотишни амалга ошириш учун зарур 
бўлган ва тахминий баҳоланган харажатлар чегириб ташланган сотиш 
баҳосидир. 
Ҳаққоний қиймат - бу баҳолаш санасида бозор иштирокчилари 
ўртасидаги одатдаги операцияда активни сотишда олиниши мумкин бўлган ёки 
мажбуриятни ўтказишда тўланиши мумкин бўлган нархдир (МҲХС 13 
“Ҳаққоний қийматни баҳолаш” га қаранг.)