“Бухгалтерия ҳисоби” кафедраси

2-мисол. 
1 ноябр 2011 йилда компания ўзининг бир маъмурий биносини сотишга 
қўйди. 1 декабр 2011 йилда бино баҳоловчи томонидан аниқланган ҳақоний 
қиймати 800000 ш.б. да сотувга қўйилди. Сотиш харажатлари бино 
қийматининг 5 % ни ташкил қилади. 1 декабр 2011 йилда бинонинг баланс 
қиймати 870000 ш.б. Бино учун компания қайта баҳолаш моделидан 
фойдаланади. 1 декабр 2011 йилда бинонинг қайта баҳолаш бўйича захира 
счётида (капитал счёти) 90000 ш.б. мавжуд. 31 декабр 2011 йил ва 1 феврал 
2012 йилда бино сотилмаган ва унинг қиймати ўзгармаган. 1 декабр 2011 
йилдан бинога амаортизация ҳисобланмаяпти. 
Активни сотиш учн мўлжалланган узоқ муддатли активга амлмаштириш 
керак. 
Агарда тадбиркорлик субъекти активни (ёки ҳисобдан чиқариш 
гуруҳини) сотиш учун мўлжалланган сифатида таснифлаган бўлса, 

---

146 
тадбиркорлик субъекти активни (ёки ҳисобдан чиқариш гуруҳини) сотиш учун 
мўлжалланган сифатида таснифлашни тўхтатиши лозим.
Тадбиркорлик 
субъекти 
сотиш 
учун 
мўлжалланган 
сифатида 
таснифланиши тўхтайдиган (ёки сотиш учун мўлжалланган сифатида 
таснифланган ҳисобдан чиқариш гуруҳига киритилиши тўхтайдиган) узоқ 
муддатли активни қуйидагиларнинг камроғида баҳолаши лозим:
(а) 
актив (ёки ҳисобдан чиқариш гуруҳи) сотиш учун мўлжалланган 
сифатида таснифланишидан олдинги унинг баланс қийматининг шундай 
ескириш, амортизация ёки қайта баҳолашлар суммасига тўғриланганики, 
қайсики тан олинган бўлар еди, агарда актив (ёки ҳисобдан чиқариш гуруҳи) 
сотиш учун мўлжалланган сифатида таснифланмаганда еди, ва 
(б) 
кейинги сотмаслик қарори санасидаги унинг тиклаш суммаси. 
Тадбиркорлик 
субъекти 
сотиш 
учун 
мўлжалланган 
сифатида 
таснифланишдан тўхтайдиган узоқ муддатли активнинг баланс қийматига 
нисбатан ҳар қандай тўғрилашни давомий фаолиятлардан фойда ёки зарарда 
ҳисобга олиши лозим. Сотиш учун мўлжалланган сифатида таснифланишдан 
буён даврлар бўйича молиявий ҳисоботлар мос тарзда ўзгартирилиши лозим, 
агарда сотиш учун мўлжалланган сифатида таснифланишдан тўхтайдиган 
ҳисобдан чиқариш гуруҳи ёки узоқ муддатли актив шуъба тадбиркорлик 
субъекти, биргаликдаги фаолият, қўшма корхона, қарам тадбиркорлик 
субъекти, ёки қўшма корхонадаги ёки қарам тадбиркорлик субъектидаги 
улушнинг қисми бўлса. Агарда тадбиркорлик субъекти сотиш учун 
мўлжалланган сифатида таснифланган ҳисобдан чиқариш гуруҳидан алоҳида 
актив ёки мажбуриятни чиқариб ташласа, сотиладиган ҳисобдан чиқариш 
гуруҳининг қолган активлари ва мажбуриятлари гуруҳ сифатида баҳоланишда 
давом етиши лозим. Акс ҳолда, сотиш учун мўлжалланган сифатида 
таснифланиш мезонларини алоҳида тарзда қаноатлантирадиган гуруҳнинг 
қолган узоқ муддатли активлари алоҳида тарзда уларнинг баланс қийматлари 
билан ушбу санадаги сотиш харажатлари чегирилгандаги ҳаққоний қийматлари 
ўртасидаги камроғида баҳоланиши лозим. 
 
Тадбиркорлик субъекти молиявий ҳисоботлардан фойдаланувчиларга 
давом еттирилмайдиган фаолиятлар ва узоқ муддатли активларнинг (ёки 
ҳисобдан чиқариш гуруҳларининг) молиявий таъсирларини баҳолашда ёрдам 
берадиган маълумотларни тақдим етиши ва очиб бериши лозим. 
Тадбиркорлик субъектининг бўлаги тадбиркорлик субъектининг қолган 
қисмидан, операцион тарзда ва молиявий ҳисобот мақсадлари бўйича, аниқ 
фарқланиши мумкин бўлган фаолиятларни ва пул оқимларини қамраб олади. 
Бошқача айтганда, тадбиркорлик субъектининг бўлаги фойдаланишда бўлган 
пайтида пулни юзага келтирадиган бирлик ёки пулни юзага келтирадиган 
бирликлар гуруҳи бўлади.
Давом еттирилмайдиган фаолият тадбиркорлик субъектининг шундай 
бўлаги бўладики, қайсики ҳисобдан чиқарилган бўлади, ёки сотиш учун 
мўлжалланган сифатида таснифланган бўлади, ҳамда
(а) 
бизнеснинг асосий йўналишини ёки фаолиятларнинг географик 

---

147 
жойини акс еттиради, 
(б) 
бизнеснинг асосий йўналишини ёки фаолиятларнинг географик 
жойини ҳисобдан чиқариш бўйича ягона мувофиқлаштирилган режанинг қисми 
бўлади ёки 
(в) 
фақатгина қайта сотиш мақсади билан сотиб олинган шуъба 
тадбиркорлик субъекти бўлади. 
Тадбиркорлик субъекти қуйидагиларни очиб бериши лозим:
(а) 
умумлашган даромад тўғрисидаги ҳисоботда қуйидагиларнинг 
жамини қамраб оладиган ягона суммани: 
- 
давом еттирилмайдиган фаолиятларнинг солиқдан сўнгги фойда ёки 
зарари ва 
- 
сотиш харажатлари чегирилгандаги ҳаққоний қийматда баҳолаш 
бўйича ёки давом еттирилмайдиган фаолиятни ташкил етадиган активлар ёки 
ҳисобдан чиқариш гуруҳ(лар)ининг ҳисобдан чиқарилиши бўйича тан олинган 
солиқдан сўнгги фойда ёки зарар. 
(б) 
(а) даги ягона сумманинг қуйидагилар асосида таҳлили: 
- 
давом еттирилмайдиган фаолиятларнинг даромади, харажатлари ва 
солиқдан олдинги фойда ёки зарари; 
- 
БҲХС 12 орқали талаб етилган тегишли даромад солиғи харажати; 
ва 
- 
сотиш харажатлари чегирилгандаги ҳаққоний қийматда баҳолаш 
бўйича ёки давом еттирилмайдиган фаолиятни ташкил етадиган активлар ёки 
ҳисобдан чиқариш гуруҳ(лар)ининг ҳисобдан чиқарилиши бўйича тан олинган 
солиқдан сўнгги фойда ёки зарар. 
Таҳлил изоҳларда ёки умумлашган даромад тўғрисидаги ҳисоботда 
тақдим етилиши мумкин. Агарда у умумлашган даромад тўғрисидаги 
ҳисоботда тақдим етилса, у давом еттирилмайдиган фаолиятларга тегишли 
сифатида белгиланган бобда, яъни давомий фаолиятлардан алоҳида тарзда, 
тақдим етилиши лозим. Таҳлил сотиб олинишида сотиш учун мўлжалланган 
сифатида таснифланиш мезонларини қаноатлантирадиган янги сотиб олинган 
шуъба тадбиркорлик субъектлари бўлган ҳисобдан чиқариш гуруҳлари учун 
талаб етилмайди. 
(в) 
давом еттирилмайдиган фаолиятларнинг операцион, инвестицион 
ва молиялаштириш фаолиятларига тегишли соф пул оқимлари. Ушбу очиб 
бериладиган маълумотлар изоҳларда ёки молиявий ҳисоботларда тақдим 
етилиши мумкин. Ушбу очиб бериладиган маълумотлар сотиб олинишида 
сотиш 
учун 
мўлжалланган 
сифатида 
таснифланиш 
мезонларини 
қаноатлантирадиган янги сотиб олинган шуъба тадбиркорлик субъектлари 
бўлган ҳисобдан чиқариш гуруҳлари учун талаб етилмайди. 
(г) 
бош ташкилотнинг мулк егаларига тегишли бўлган давомий 
фаолиятлардан ва давом еттирилмайдиган фаолиятлардан даромад суммаси. 
Ушбу очиб бериладиган маълумотлар изоҳларда ёки умумлашган даромад 
тўғрисидаги ҳисоботда тақдим етилиши мумкин. 
Тадбиркорлик субъекти аълумотларни молиявий ҳисоботларда тақдим 

---

148 
етилган олдинги даврлар учун қайта тақдим етиши лозимки, бунда очиб 
бериладиган маълумотлар тақдим етилган енг охирги давр бўйича ҳисобот 
даври охири ҳолатига давом еттирилмайдиган барча фаолиятларга тегишли 
бўлади.
Олдинги даврдаги давом еттирилмайдиган фаолиятнинг ҳисобдан 
чиқарилишига бевосита тегишли бўлган давом еттирилмайдиган фаолиятларда 
олдин тақдим етилган суммаларга нисбатан жорий даврдаги тўғриланишлар 
давом еттирилмайдиган фаолиятларда алоҳида тарзда таснифланиши лозим. 
Бундай тўғрилашларнинг хусусияти ва суммаси очиб берилиши лозим. Ушбу 
тўғриланишлар юзага келиши мумкин бўлган ҳолатларга мисоллар 
қуйидагиларни ўз ичига олади:
(а) 
ҳисобдан чиқариш операциясининг шартларидан юзага келадиган 
ноаниқликларнинг бартараф етилиши, масалан сотиб олувчи билан сотиб олиш 
нархи тўғриланишларини ва қоплаш масалаларини ҳал қилиш. 
(б) 
қисмнинг ҳисобдан чиқарилишидан олдин унинг фаолиятларидан 
ва унга бевосита тегишли бўлган ҳолда юзага келадиган ноаниқликларнинг 
бартараф етилиши, масалан сотувчи томонидан сақланадиган екологик ва 
маҳсулот кафолати бўйича мажбуриятлар. 
(в) 
ходимларнинг ҳақлари тизими мажбуриятини ҳисоб-китоб 
қилиниши, бунда ҳисоб-китоб ҳисобдан чиқариш операциясига бевосита 
боғлиқ бўлиш шарти остида бўлади. 
Агарда тадбиркорлик субъекти тадбиркорлик субъектининг қисмини 
сотиш учун мўлжалланган сифатида таснифлашни тўхтаца, давом 
еттирилмайдиган фаолиятларда тақдим етилган қисм фаолиятларининг 
натижалари қайта таснифланиши ва тақдим етилган барча даврлар бўйича 
давомий фаолиятлардан даромад таркибига киритилиши лозим. Олдинги 
даврлар учун суммалар қайта тақдим етилгандек тасвирланиши лозим.
Давом еттирилмайдиган фаолият таърифини қаноатлантирмайдиган ва 
сотиш учун мўлжалланган сифатида таснифланган узоқ муддатли активни (ёки 
ҳисобдан чиқариш гуруҳини) қайта баҳолаш бўйича ҳар қандай фойда ёки зарар 
давомий фаолиятлардан фойда ёки зарарда акс еттирилиши лозим. 
Сотиш учун мўлжалланган сифатида таснифланган узоқ муддатли 
активни ёки ҳисобдан чиқариш гуруҳини тақдим етиш. 
Тадбиркорлик 
субъекти 
сотиш 
учун 
мўлжалланган 
сифатида 
таснифланган узоқ муддатли активни ва сотиш учун мўлжалланган сифатида 
таснифланган ҳисобдан чиқариш гуруҳининг активларини молиявий ҳолат 
тўғрисидаги ҳисоботда бошқа активлардан алоҳида тарзда тақдим етиши лозим. 
Сотиш учун мўлжалланган сифатида таснифланган ҳисобдан чиқариш 
гуруҳининг мажбуриятлари молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисоботда бошқа 
мажбуриятлардан алоҳида тарзда тақдим етилиши лозим. Ушбу активлар ва 
мажбуриятлар ўзаро ҳисоб-китоб қилинмаслиги ва ягона сумма сифатида 
тақдим етилмаслиги лозим. Сотиш учун мўлжалланган сифатида таснифланган 
активлар ва мажбуриятларнинг асосий туркумлари молиявий ҳолат тўғрисидаги 
ҳисоботда ёки изоҳларда алоҳида тарзда тақдим етилиши лозим. Тадбиркорлик 

---

149 
субъекти сотиш учун мўлжалланган сифатида таснифланган узоқ муддатли 
активга (ёки ҳисобдан чиқариш гуруҳига) тегишли ҳолда бошқа умумлашган 
даромадда тан олинган ҳар қандай йиғилган даромад ёки харажатни алоҳида 
тарзда тақдим етиши лозим.
Агарда ҳисобдан чиқариш гуруҳи сотиб олишда сотиш учун 
мўлжалланган сифатида таснифлаш мезонини қаноатлантирадиган янги сотиб 
олинган шуъба тадбиркорлик субъекти бўлса, активлар ва мажбуриятларнинг 
асосий туркумларининг очиб берилиши талаб етилмайди.
Тадбиркорлик субъекти енг охирги тақдим етилган давр учун молиявий 
ҳолат тўғрисидаги ҳисоботда таснифлашни акс еттириш мақсадида олдинги 
даврлар учун молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисоботда сотиш учун 
мўлжалланган сифатида таснифланган узоқ муддатли активлар ёки ҳисобдан 
чиқариш гуруҳларининг активлари ва мажбуриятлари бўйича тақдим етилган 
суммаларни қайта таснифламаслиги ёки қайта тақдим етмаслиги лозим. 
Тадбиркорлик субъекти узоқ муддатли актив (ёки ҳисобдан чиқариш 
гуруҳи) сотиш учун мўлжалланган сифатида таснифланган ёки сотилган 
даврдаги изоҳларда қуйидаги маълумотларни очиб бериши лозим:
(а) 
узоқ муддатли активнинг (ёки ҳисобдан чиқариш гуруҳининг) 
изоҳи; 
(б) 
сотувга тегишли бўлган ёки кутилган ҳисобдан чиқаришга олиб 
келадиган далиллар ва ҳолатларнинг изоҳи ва ушбу ҳисобдан чиқаришнинг 
тарзи ва муддати; 
(в) 
агарда умумлашган даромад тўғрисидаги ҳисоботда алоҳида тақдим 
етилмаган бўлса, умумлашган даромад тўғрисидаги ҳисоботда ушбу фойда ёки 
зарарни қамраб оладиган боб; 
(г) 
агарда қўллаш мумкин бўлса, узоқ муддатли актив (ёки ҳисобдан 
чиқариш гуруҳи) МҲХС 8 “Операцион сегментлар”га мувофиқ тақдим 
етиладиган ҳисобот сегменти. 
Агар узоқ муддатли активни (ёки ҳисобдан чиқариш гуруҳини) сотиш 
режасини ўзгартириш қарорининг даврида, тадбиркорлик субъекти қарорга 
олиб келадиган далиллар ва ҳолатларнинг изоҳини ва қарорнинг давр ва тақдим 
етилган олдинги даврлар учун фаолиятлар натижаларига таъсирини очиб 
бериши лозим.
МҲХС сотиш учун мўлжалланган сифатида таснифлаш мезонини 
қаноатлантирадиган узоқ муддатли активларга (ёки ҳисобдан чиқариш 
гуруҳларига) ва давом еттирилмайдиган сифатида таснифлаш мезонини 
қаноатлантирадиган фаолиятларга нисбатан МҲХС нинг кучга кириш 
санасидан кейин проспектив тарзда қўлланилиши лозим. Тадбиркорлик 
субъекти МҲХС нинг талабларини сотиш учун мўлжалланган сифатида 
таснифлаш мезонини қаноатлантирадиган барча узоқ муддатли активларга (ёки 
ҳисобдан чиқариш гуруҳларига) ва давом еттирилмайдиган сифатида 
таснифлаш мезонини қаноатлантирадиган фаолиятларга нисбатан МҲХС нинг 
кучга кириш санасидан олдинги ҳар қандай санадан кейин қўллаши мумкин, 
агарда МҲХС ни қўллаш учун зарур бўлган баҳолашлар ва бошқа маълумотлар 

---

150 
ушбу мезонлар дастлаб қаноатлантирилган пайтда олинган бўлса.