Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Ҳавойи боғловчи ашёлар
Ҳавойи оҳак. 
Оҳак таркибида 8 %гача тупроқ бўлган кальций 
ва магнийли карбонат тоғ жинсларидан — бўр, оҳактош, доломит- 
лаш ган ва мергелли оҳактош ни куйдириб жуда арзон , ҳавода 
қотадиган боғловчи ашё — ҳавойи оҳак олинади. Олинган маҳсулот 
бўлак-бўлак о қ ёки кулрангда бўлиб, у сувсиз кальций оксиди ва 
қисман магний оксидидан ташкил топган. Бунга сўнмаган ёки тош 
оҳак дейилади. Уни майдалаб, қайновчи оҳак олинади. Ҳавойи оҳак 
олишда ишлатиладиган хом ашё таркибида кальцит ( С а С 0 3) 85 % 
дан ортиқ, магнезит (M g C 0 3) 7 %дан, гилтупроқ эса 8 %дан кам 
бўлиши лозим. Ҳавойи оҳакни олиш оҳактош ни куйдириш ж а­
раёнида унинг таркибидаги С а С 0 3 билан M g C 0 3 ларни кальций 
оксидига (СаО), магний оксидига (M gO) ва карбонат ангидрид 
газига ( С 0 2) парчаланиш ига асосланган. Карбонат ангидрид оҳак- 
тош ни куйдириш жараёнида бош қа газлар билан бирга хумдондан 
чиқиб кетади. Натижада, хумдондан тоза ёки магний оксиди билан 
аралашган кальций оксиди ғовак тош сифатида олинади. Куйдириш 
жараёнида оҳактош нинг оғирлиги 44 %, ҳажми эса 12—14 % ка­
маяди.
Оҳак ишлаб чиқариш
Оҳакнк куйдириш. 
Кондан келтирилган оҳактош, асосан шах- 
тали, қисман айланма ёки дойра шаклидаги ўчоқларда 950— 1100°С 
ҳароратда куйдирилади. Оҳак куйдирувчи шахтали ўчоқ 9.1-расмда 
тасвирланган.
237

---

Ш ахтали ўчоқлар баландлиги бўйлаб қу- 
ритиш , қиздириш , куйдириш ва совитиш бў- 
лимларига ажратилган. Ў чоқнинг баландлиги 
20 метр, ички диаметри 4 метргача бўлади. 
Ўчоққа солинган 120 т оҳактош 24 соатдан 
сўнг бўлак-бўлак оҳакка айланади. Ш ахтали 
ўчоқларнинг афзаллиги шундаки, куйдириш
ж араён и да аж ралиб ч и ққан и с с и қ л и к хом 
ашёни қуритиш ва қиздиришга хизмат қилади. 
Ёқилғи ўрнида кўмир ишлатилса, унинг кули 
маҳсулотнинг сифатини пасайтиради. Сую қ 
ёқилғи ёки газ ишлатилса, оҳак сифати ортади. 
Ёқилғи харажати куйдирилган оҳакнинг 15— 
17 %ини таш кил этади.