Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Оҳакни ташиш, сақлаш ва уни ишлатиш. 
Ғишт ва тошдан девор 
териш да, сувоқчиликда оҳак-қум, оҳак-тош қол ва оҳак-цем ент 
қориш м алари кўп иш латилади. Аммо, оҳакли қори ш м аларн и
доимий нам таъсир этадиган жойларда, пойдеворлар ҳамда кўп 
қаватли уй деворларини қуришда ишлатиш мумкин эмас. Оҳак, 
асосан, силикат бетонлар, ғиштлар ва бош қа автоклав буюмлар 
учун боғловчи ашё ҳисобланади. Бўлак-бўлак оҳак тем ир йўл 
вагонларида, усти берк машиналарда ва контейнерларда ташилади. 
Майда қилиб туйилган оҳак темир тунукали контейнерларда, битум 
ш имдирилган қоғоз қопларда ташилади.
Сўндирилмаган оҳакнинг барча турлари қурилишда нам таъсир 
этмайдиган усти берк хоналарда сақланиш и керак. Агар оҳак қоғоз 
қопларда бўлса, уни 10—20 кун ичида ишлатиб юбориш лозим.
Ўрта Осиёда оҳак қурилишда XIX асрнинг ўрталарида жуда 
кам ишлатилган бўлиб, қурилишда асосан ҳавода қотадиган боғ- 
ловчи ашёлардан соз тупроқ билан 
ганч 
кўп тарқалган эди. Оҳак 
ишлаб чиқарувчи йирик заводлар илк бора Ж иззах Da Қувасойда 
1930 йилда қурилди. Кейинчалик, Оҳангарон ва Чирчикда топилган 
кўпдан-кўп оҳакбоп хом ашё захиралари республикамиз эҳтиёжини 
қо н д и ра оладиган дараж ада оҳак иш лаб чи қари ш и м к о н и н и
туғдирди. Илгариги вақтларда оҳак ёки ганч олиш учун хом ашё 
жуда осон ва содда усул билан пиширилиб юқори сифатли боғловчи 
моддалар олинган. Бу усулга кўра оҳакбоп хом ашё оҳактош , 
доломит ёки мергелли оҳактош бўлаклари текис жойга ишланган 
ўчоқустига гумбаз шаклида қўйиб чиқилади. Оҳактош «гумбаз»нинг 
сирти соз тупроқ лойи билан сувалади. Унинг устки қисмида тутун 
чиқиш и учун мўркон, қуйи қисмида эса ўчоққа ўт қалаш учун 
теш ик қолдирилади. Гумбаз усулида куйдирилган оҳактоза ва юқори 
сифатли бўлади. Чунки, ёнилғидан қолган кул махсус кулхонага 
йиғилиб, қора ислар эса мўркондан чиқиб кетади. Натижада, хом
240

---

ашё тоза қолатда куяди. Аммо, оҳак шахтали ўчок^арда куйдирил- 
ганда ёнилғи куллари хом ашёга тушиб маҳсулот рангини хиралаш- 
тиради, бундан таш қари, ўчоқца ҳарорат бир текис бўлмаслиги 
туфайли олинган оҳакда чала пишган бўлаклар кўп учрайди. Ҳавода 
қотадиган оҳак иш лаб чиқариш учун яроғуш бўлган хом ашё 
таркибида лойсимон аралашмалар 8 %дан ошмаслиги лозим.
Республиканинг йирик оҳакбоп хом ашё захираларини текши- 
риш шуни кўрсатдики, маҳаллий оҳактош ва унинг кўпгина турлари 
давлат стандартлари талабларини тўла қондиради. Оҳак ишлаб 
чиқарувчи заводларнинг технологик жараёнлари одатда, хом ашёни 
пишириш билан тугайди. Оҳакни сўндириш ишлари эса кўпинча қу- 
рилишда бажарилади. Бу о \ак олишдаги камчиликлардан биридир.