Fiziologiyasi va gigiyenasi

3. 5. 4. Vegetativ asab tizimi
Vegetativ asab tizimining ahamiyati. 
Ichki a'zolarning silliq 
muskullari, qon tomirlari va teri, yurak muskullari va bezlar vege­
tativ asab tizimi bilan innervatsiya qilinadi. Vegetativ tolalar skelet 
muskullariga ham boradi. Lekin ular q o 'z g ’atilganida muskullar­
ning qisqarishi kuzatilmaydi. ammo ularda moddalar almashinuvi 
ortadi va shu yo 'l bilan ularning ish qobiliyati stimullanadi. Asab 
tizimining a ’zolarga bunday ta'siri trofik ta ’sir deb ataladi. Vegeta­
tiv asab tizimi markaziy asab tizimiga ham trofik ta ’sir ko'rsatadi.
101
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Li ichki a'zo lar va tom irlar faoliyatining bezlar sekretsiyasini yurak 
ishini boshqaradi. M oddalar almashinuvi ham vegetativ asab tizim i 
bilan boshqariladi.
Vegetativ asab tizim ining umumiy tuzilish rejasi. 
Vegeta­
tiv asab tizim ining markazlari miya tanasida va orqa miyada jo y ­
lashgan. Periferik qismi nerv tugunlari va nerv tolalaridan tashkil 
topgan. Vegetativ markaz hujayralarining o ‘simtalari orqa mi- 
yadan. orqa miya nervlarining oldini ildizlari tarkibida chiqadi. 
bosh miyadan esa bosh miya nervlari tarkibida chiqadi. Bu o'sim - 
talarni 
gartglionaroldi (bug‘unoldi) tollari
deb ataladi. Ular rni- 
velin p o 'stlo g 'i bilan qoplangan bo'lib rangi oq va ularning tanasi 
markaziy asab tizimida joylashgan. M iyadan chiqqan o'sim talar 
periferik nerv b o 'g 'in larid a (gangmiyalarda) tamom bo'ladi. Peri- 
feriyada joylashgan vegetativ tugunlardagi hujayralar o'sim talari 
ichki a'zolarga yo'nalgan bo'ladi (bezlar va boshq.). Bunday gan- 
glionarorti (tugundan keyingi) o'sim talari miyelin po'stloq bilan 
qoplanmagan va k o 'k rangda bo'ladi.
Shunday qilib, vegetativ asab tizimi m arkazidan innervatsiya qi- 
linuvchi organgacha bo'lgan y o i ikkita neyrondan iborat bo'ladi. 
Bu borada skelet muskullari. teri. b o 'g 'in la r va paylarni innervat­
siya qiluvchi somatik asab tizimi deb ataluvchi tizim dan vegeta­
tiv asab tizimi farq qiladi. Somatik asab tizim ining nerv tolalari 
markaziy asab tizimidan chiqqanidan keyin innervatsiya qilinuvchi 
organgacha uzilmasdan boradi.
Vegetativ asab tizim ining tolalari somatik asab tizim ining to ­
lalaridan o'zlarining nisbatan past qo'zg'aluvchanligi bilan farq 
qiladi. ular b o ‘y!ab nerv impulslarining tarqalish tezligi hali uncha­
lik yuqori emas (1— 30 m/s).
Tuzilishidagi xususiyatlari va ayrim fiziologik farqlarga asosan 
vegetativ asab tizimi, simpatik va parasim patik qismlarga b o 'lin a­
di.