Fiziologiyasi va gigiyenasi

p o ‘stloqning may-
donlari
deb yuritiladi.
Bosh miya varim sharlarining oq moddasi. 
Katta varim- 
sharlarning oq moddasi qadoqli tanalar ustida po'stloq ostida jo y ­
lashgan. Oq modda tarkibida assotsiativ. komitsural va proyeksion 
tolalar farqlanadi.
Assotsiativ tolalar bitta yarim sharning o ’zidagi turli qismlarni 
o'zaro b o g iayd i. Ayrim chigalliklarni va bir-biriga vaqin may- 
donlarni kalta assotsiativ tolalar b o g iay d i. Uzun tolalar esa bitta 
yarim shardagi turli bo'laklarning chigallarini b o g iay d i.
Komissural tolalar - har ikkala yarim sharning o 'xshash qism- 
larini b o g iay d i. Ularning katta qismi qadoqli tanalar orqali o'tadi.
Proyeksion tolalar - yarim shar chegarasidan chiqadi. Ular yu- 
qoriga koiarilu v ch i va pastga tushuvchi yo'llar tarkibiga kiradi va
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ular b o ‘ylab po'stloqning markaziy asab tizim ining quyi bo’limlari 
bilan bogManishini ta ’min etadi.
Funksiyalarning kortikallanishi haqida tushuncha. 
Uzoq 
vaqtlar davomida katta yarim sharlarning organizmga ta'siri. ularni 
eksterpasiya qilish. y a ’ni bosh miya varimsharlarini yoki p o ‘stloq- 
ni jarrohlik yo'li bilan olib tashlash tajribalarida o'rganilgan. Bu 
tajribalar shuni ko'rsatdiki. havvon organizmi qanehalik murakkab 
tuzilgan b o is a , ushbu operatsiya shunchalik o g 'ir kechadi. Yarim- 
sharlari olib tashlangan qushlar mustaqil ravishda o 'ch a oladi, to­
vush va yorug'likka reaksiva qiladi, lekin ovqat topib yeya olmaydi.
Bu operatsiyalarni sut emizuvchilar ju d a o g ‘ir kechiradi. Katta 
yarimsharlari p o 'stlo g 'i olib tashlangan itlar mustaqil harakatlana­
di, lekin harakatlarida aniqlik y o ‘qoladi, to ‘siqlardan o4aolm aydi, 
egasini tanimaydi. laqabini aytib chaqirsa reaksiya qilmaydi. Bun­
day itlarni o g ‘ziga ovqat solib oziqlantiriladi va suv solib ichiriladi.
Bunday operatsiyalarni maymunlar ham ju d a o g ‘ir kechiradi 
va juda tez halok boMadi. Barcha orttirilgan shaxsiy reaksiyalar 
yo'qoladi. erkin harakatlar kuzatilmaydi. Katta yarim sharlar po'st- 
log'i olib tashlangan maymunlar jud a k o ‘p vaqtlarini uyqu holatida 
o ‘tkazadi.
Odamlarda bosh miya katta yarimsharlari po‘stlog4siz tu g ‘il- 
gan bolalar holatlari m a’lum - bular anensefallardir. Ular. odatda. 
bir necha kun vashaydilar. Bundan tashqari, anensefallarni 3 yil-u 
9 oy yashagan holatlari ham kuzatilgan. Ular o'lganidan keyin, pa- 
talogo-anatomik tekshirishlarni k o ‘rsatishicha katta yarimsharlar 
b o ‘lmay, balki uning o'rnida 2 ta pufak b o ’lgan. Hayotining birin­
chi yilida bu bola doirno uxlagan, nur va tovush ta ’sirlariga reak­
siya qilmagan, umuman, hayotida ayrim tu g ’ma reaksiyalar na­
moyon bo‘lgan boMsada. gapirishni, yurishni bilmagan, ota-onasini 
tanimagan. Ona ko‘kragi surg'ichini yoki surgMchlar og'ziga solin- 
ganida emgan, yutgan va h. k.
Bosh miya katta yarimsharlari olib tashlangan hayvonlar va 
anensefallar ustida olib borilgan kuzatishlarni ko'rsatishicha, filo- 
genez jaravonida, y a ’ni organizm hayotida markaziy asab tizimi-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ning oliy bo'lim larining murakkab reaksiyalari katta yarim sharlar 
p o 'stlo g 'ig a bo'ysunishi. va'ni