Fiziologiyasi va gigiyenasi

funksiyalarmng kortikalkmishi
yuz 
beradi
Organizmning shaxsiy hayoti davomida nima olingan yoki ort­
tirilgan bo'lsa, u bosh miya katta yarimsharlari funksiyasi bilan 
b o g iiq holda amalga oshadi. Oliy asab faoliyati ham katta yarim ­
sharlar p o 'stlo g 'i bilan funksional jihatdan uzviy b o g iiq . Orga­
nizmning tashqi atrof-muhit bilan o'zaro aloqasi. uni o 'rab turgan 
materiallar dunvosidagi xulq-atvori bosh miya katta yarimsharlari 
faolligi bilan chambarchas b o g iiq .
Yaqindagi po'stloqosti markazlari bilan birga miy aning tanasi 
va orqa miyani. katta yarim sharlar organizmning boshqa qismiari- 
ni bir butun qilib bog'laydi va barcha a'zolar funksiyalarini asabli 
boshqarilishini bajaradi.
Katta yarim sharlar po ’stlo g in in g turli qismlarini ahamiyati 
shundan iboratki. katta yarim sharlar p o 'stlo g 'i yaxlit holda l'aoliyat 
ko'rsatishiga qaramasdan. po'stloqning turli qismlarining funksi- 
yalari turlichadir. Po'stloqining ay rim oblastlari turlicha funksional 
aham iyatga ega. Lekin po'stloqda funksiy alarning qat'iy lokali- 
zatsiyasi kuzatilmavdi. P o 'stlo g in in g ayrim qismlari shikastlan- 
gan hayvonlarda o'tkazilgan tajribalar shuni ko'rsatdiki. oradan 
m a iu m vaqt o'tganidan keyin shikastlangan qismning funksiyasi­
ni. po'stloqning boshqa qismi o 'sh a funksiyani bajaradi. Bosh miya 
p o 'stlo g in in g bu xususiy ati. uning hujayralarining katta plastiklik 
xususiyati bilan b o g iiq deb qaraladi.
Katta yarim sharlar po 'stlo g 'ig a retseptor hosilalardan markazga 
intiluvchi impulslar tushadi. I. A. Pavlovning koi'satishicha har bir 
periferik retseptor apparatga po'stloqda m a iu m analizatorlarning 
p o ‘stloqyadrolari
deb atalgan qismi mos keladi. A nalizatorlar yad- 
rosi joylashgan po'stloqning qismi katta yarim sharlarning 
sensor
zonalari
deb ataladi.
B o'g'inlar. skelet muskullari va paylarning retseptorlaridan 
q o 'zg 'alish lar o'tkaziladigan harakat analizatorlarining yadroli 
zonasi po'stloqning markazoldi va markazorti qismlarida joyiash-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

gan. Harorat. og'riq va taktil sezuvchanligi bilan bog'langan teri 
analizatorlari zonasi markazorti qismida (markaziy egat orqasida) 
joylashgan. Q o'l barmoqlari. tovush apparati va yuzning retseptor- 
lari po'stloqda eng katta mavdonni egallasa, gavda, son va boldir 
retseptorlari eng kam maydonni egallaydi. K o'rish analizatorining 
yadroli zonasi ensa oblastida joy lashgan. Po'stloqning chakka qis­
mida esa eshitish analizatori jovlashadi. Yonbosh egatining yaqini- 
da ta'm bilish analizatorining yadroli zonasi joylashgan.
Q o’zg'atilgan paytda harakat yuzaga keluvchi katta yarimshar- 
larning motor zonasi. sensor zona bilan uzviy bog'langan bo'ladi. 
Bu oblast markaziy egatning oldicla joylashgandir.
Po'stloqdagi analizatorlarning yadroli zonalari. analizatorlar- 
ning o'tkazuvchi y o lla rin i asosiy massasi tamom bo'luvchi qismi 
b o iib hisoblanadi. Yadroli zonalar chegarasidan tashqarida bepar- 
volik elementlari joylashgan, ularga ham analizatorlar yadrosiga 
tushuvchi retseptorlarning impulslari tushib turadi. Keyingi vaqt- 
larda funksiyalarning bajarilishi m a’lum bir maydon bilan che- 
garalanmaganligini ko'rsatuvchi m a iu m o tlar olingan, faqatgina u 
yoki bu turdagi sezgilarni qabul qilishdagina po'stloqning m a’lum 
mavdonlari ishtirok etadi; shu bilan birga turli retseptorlarning 
qo'zg'alishiga reaksiya qiluvchi maxsus retseptorlar, v a ’ni polisen- 
sor neyronlar shaklidagi qo'shni maydonlar ishtirok etishi mumkin.