Fiziologiyasi va gigiyenasi

Vegetativ asab tizim ining funksiyalari. 
K o'pchilik ichki 
a'zo lar ikki tom onlam a innervatsiyalanish xususiyatiga ega: ular­
ning har biriga ikkita - simpatik va parasim patik nervlar keladi. 
Vegetativ asab tizimi ichki a ’zolarning ishini, moddalar almashi- 
nuvini, organizmni kelgusidagi talabiga mos ravishda moslani- 
shini boshqaradi. K o'pchilik a ’zolarga simpatik va parasim patik 
nervlar qarama-qarshi ta'sir ko'rsatadi. Simpatik nerv yurak ishi­
ni tezlashtiradi va kuchaytiradi, parasim patik nerv esa (adashgan) 
tormozlaydi; parasimpatik nerv ko'zning kam alak po'stlog'ining 
halqali muskullarini qisqarishini chaqiradi va shuning hisobiga 
k o 'z gavhari torayadi, simpatik nerv esa gavharning kengayishini 
chaqiradi.
Lekin q o 'zg 'atish sharoitini o'zgartirish y o'li bilan N. Ye. Vve- 
dinskiy boshqa tarzdagi samara olish mumkinligini ham ko'rsatib 
berdi: vurak miya va parasim patik nerv tolalari bir-birining ta ’sirini 
uzviy holda kuchaytiradi.
Vegetativ asab tizim ining simpatik qismi, ya'ni qachonki uning 
eng yuqori kuchi talab qilinadigan bo'lsa, ayniqsa, zarur sharoit- 
larda organizmning jadal faoliyatini ta'm inlaydi. Vegetativ asab 
tizim ining parasimpatik qismi - «bekor qilish» tizimi, organizm 
tom onidan sarflangan imkoniyatlarni tiklanishini ta ’min etadi.
Charchagan skelet muskullarining simpatik nervlarini q o 'z g 'a ­
tish uning ish qobiliyatini tiklaydi. Bularning hammasi L. A. Orbeli 
va A. G. Ginensinskiylarga simpatik asab tizimini moslanish-trofik 
funksiyasi haqida gap yuritish imkonini berdi.
Qon bosimini nisbatan darajada ushlab turilishi, termoregulat- 
siya, m uskullar ishi paytida yurakning qisqarishini sekinlashishi, 
tezlashishi va boshqalarning reflektor reaksiyalari vegetativ asab 
tizim ining faoliyati bilan bog'liq.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Vegetativ asab tizim ining barcha bo'lim lari oraliq miyada jo y ­
lashgan oliy vegetativ markazlarga b o ’ysunadi. Vegetativ asab 
tizim ining markazlariga miya tanasidagi retikular formatsiyadan, 
miyacha, gipotalamus. yarim sharlar p o ’stloq osti yadrolari va 
p o 'stlo g ’idan impulslar keladi.