Fiziologiyasi va gigiyenasi

Tanaffuslarga q o S ilg a n gigiyenik talablar. 
Darslar o 'rta si­
dagi tanaffuslar o'quv kuni davomida o'quvchilarning dam olishi 
uchun m o'ljallangan.
Fiziolog- gigiyenistlarning m a'lum otlariga ko'ra dam olish ikki 
bosqichdan iborat bo'ladi. Pasaygan ish qobiliyatini asliga kelti- 
rish va asl holatni mustahkamlashdan iborat. Dam olish faqat bi­
rinchi bosqich bilan cheklanadigan bo'lsa, u ko'ngildagidek natija- 
ni bermaydi. Organizmga hatto arzimas darajada bo'lsa ham, yana 
bir z o 'r kelishi uni darrov charchatib, ilgarigidan ham battarroq 
toliqtirib qo'yadi.
10 
daqiqali tanaffus darsdan keyingi charchoqni bosa olishi 
k o'p yillik tajribalarda aniqlangan. 2- yoki 3- darsdan keyingi katta 
tanaffus 30 daqiqa davom etishi kerak. M ahalliy sharoitlarga qarab.
2- va 3- darslardan keyin 20 daqiqa davom etadigan ikkita katta 
tanaffus bo'lishi mumkin.
Shunisi ham borki. kun bo'yi o'qitiladigan maktablarda tanaf- 
fuslarning muddatini ko'pincha 5 daqiqaga qisqartirishadi. Bu
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

mutlaqo n o to 'g 'ri, chunki 5 daqiqali tanaffusda o'quvchi yetarli- 
cha dam ololmaydi, bunda dam olish birinchi bosqich bilan che- 
garalanadi. Darslar oxirida o'quvchining k o 'p charchashi va kam 
samara berishini hisobga olib, ikki smenali m aktablam ing ikkinchi 
smenadagi 5-6- darslarini va shu maktabning birinchi smenadagi 
6-darslarini 35 daqiqagacha kamaytirib, katta tanaffus muddatini 
30 daqiqaga uzaytirish hozirgi kun talabiga javob beradi.
Katta tanaffusda o'quvchilarning ovqatlanishini tashkil etish 
uchun ham foydalaniladi. 30 daqiqa ichida maktabdagi hamma 
o'quvchilarni ovqatlantirish qiyin. Shu bois, maktabda nonushtani 
ikki marta. kichik yoshdagi o'quvchilar uchun o'quv kunining o 'rta ­
sida, ya'ni ikkinchi tanaffusdan keyin va katta yoshdagi o'quvchilar 
uchun uchinchi tanaffusdan keyin bergan m a'qul. 20 daqiqali ikkita 
tanaffus qilinadigan b o is a , bu vazifani hal qilish oson. Tanaffus 
harakat qatlamiga erk berib, to'planib qolgan quvvatni tashqariga 
chiqarib yuboradi, bolalar uchun tabiiy b o ig a n harakat faolligi- 
ni yuzaga chiqarish uchun im koniyat tug'iladi. O 'quvchilar dars 
paytida faqat dars o g irlig id an emas, balki uzoq vaqt bir holatda 
o ’tirishdan charchaydilar, tanaffuslarda faol dam olish, bolalarning 
ishchanlik faoliyatini oshiradi. Ammo tanaffusda haddan tashqari 
serharakat va shovqin suronli o'yinlar o'ynam aslik kerak. Bunday 
o ’yinlardan. keyin bolalar sinfga charchab qaytadilar va ular uzoq 
vaqt diqqatini to'play olmavdilar. Shuningdek. badiiv adabiyot 
o'qish, shohmot, shashka o'ynashi mum kin emas.
O 'quv m ashg'ulotlarini uyda tashkil etishga q o ‘viladigan asosiy 
gigivena talablaridan biri bu m ashg‘ulotlarning kundalik muddati- 
ga rioya qilishdir. Maxsus tekshirishlar shuni ko'rsatdiki. uy vazi- 
falari 1- sinfda 30—40 daqiqa, 2 sinfda 1 soat, 3-4- sinfda 1,5 soat,
5-6 - sinflarda 2 soat, 7-8- sinflarda 2,5 soat, 9-11- sinflarda к о ‘pi 
bilan 3 soat davom etishi mumkin.