200
Bir - biriga yaqin predmetlarni chuqur o‗rganish tajribasini o‗rganish va tahlil
qilish
shundan dalolat beradiki, bu o‗quvchilar tanlovi bo‗yicha fakultativ
mashg‗ulotlarga nisbatan qator ustunliklarga ega. Ushbu ustunliklar qatoriga,
birinchi galda, barcha o‗quvchilarning o‗zlarini qiziqqan predmetlarini chuqur
o‗rganishni ko‗rsatish mumkin. Ushbu sinflarda o‗quvchilarning tabaqalanishi
kuzatilmaydi. Bu yerda ikkita parallel kurslarni o‗zaro muvofiqlashtirish muammosi
ham yo‗q,
chunki mashg‗ulotlar mantiqiy o‗ylangan
yagona dastur asosida olib
boriladi.
O‗quvchilarning ixtisoslik fanlariga bo‗lgan qiziqishlari tufayli bir - biriga
yaqin predmetlarni chuqur o‗rganuvchi sinflarda juda qulay o‗quv muhiti
yaratilishini alohida ta‘kidlash joizdir. Ushbu sinflarda tanlangan predmetlarga
qiziqish borasida o‗quvchilarning bir - biriga ta‘siri yorqin namoyon bo‗ladi.
Eng yuksak namuna sifatida o‗quvchilarning qiziqishi bo‗yicha ta‘limni
tabaqalashtirish tizimlari quyidagilardan iborat:
I - IV sinflar - o‗quv - tarbiya jarayonida o‗quvchilarda namoyon qilingan
individual xususiyatlarni hisobga olgan holda bolalarni yagona o‗quv reja va dastur
asosida o‗qitish;
V - VI sinflar - bolalarni yagona dastur asosida o‗qitish
va tarbiyalash,
materiallarni o‗rganish sinfda va sinfdan tashqari mashg‗ulotlarda namoyon
qilingan qiziqishlarni faol shakllantirish;
VII sinflar - o‗quvchilarni yagona dastur asosida o‗qitish va tarbiyalash,
darslarda, to‗garak mashg‗ulotlarida vujudga kelgan qiziqishlarni mustahkamlash
va qondirish.
Fakultativ mashg‗ulotlar - tabaqalashtirilgan ta‘limning eng yaxshi ishlaydigan
turi hisoblanadi. Fakultativ kurslarni o‗quvchilar tomonidan ixtiyoriy tanlanishi va
uni o‗rganib bo‗lgandan keyin yangi kursni tanlash imkoniyati borligi ta‘limni
tabaqalashtirishning ushbu turini ustunligi hisoblanadi.
Fakultativ mashg‗ulotlar mazmunini o‗qituvchi
tomonidan tanlanishi ham
ularning ustunligini bildiradi.
201
Vazirlik tomonidan tasdiqlangan fakultativ mashg‗ulotlar namunaviy
dasturiga asoslanib ularning mazmunini aniqlashda katta erkinlik berilishi
o‗qituvchiga o‗quvchilarning qiziqishiga maksimal darajada mos keladigan
fakultativ kurs yaratishga imkon beradi. Bundan tashqari o‗qituvchining fakultativ
kurs mashg‗ulotlariga o‗quvchilarning qiziqishini uyg‗otadigan
material kursi
yaratish imkoniyatiga ega bo‗lishi ham juda muhimdir.
Yuqorida bayon qilinganlar bilan bir qatorda fakultativ mashg‗ulotlarning
ham kamchiliklari bor. Ushbu kamchiliklardan eng muhimi - bu fakultativ
mashg‗ulotlar asosiy predmetlar bilan parallel olib boriladi.
Ushbu kurslarni muvofiqlashtirish muammosi juda murakkab va qiyin ish.
Fakultativ mashg‗ulotlarning boshqa kamchiligi ularni o‗quvchilar tomonidan
ixtiyoriy tanlash bilan bog‗langan bo‗lib, ularda barcha o‗quvchilarning
qatnashmaganligi sababli sinf bilan ishlashda fakultativ mashg‗ulotlarda
o‗rganilgan materialga tayanib bo‗lmaydi. Nihoyat, ba‘zi hollarda fakultativ
kurslarni o‗rganish asosiy kursni chuqur o‗rganishga emas, balki uni kengaytirib
o‗rganishga olib keladi. Shuning bilan bir qatorda ilg‗or maktablar va o‗qituvchilar
tajribasining ko‗rsatishicha, o‗quvchilarda qiziqish uyg‗otish va uni mustahkamlash
bosqichlarida fakultativ kurslar juda yaxshi samara beradi.
Fakultativ kurslar
mazmunini aniqlashda o‗qituvchiga katta erkinlik berilishi unga fakultativ
mashg‗ulotlarni qiziqarli, zavqli, ba‘zan maroqli shaklda olib borish imkonini
beradi. Fakultativ mashg‗ulotlarda o‗qituvchi materialni qiziqarli shaklda bera olsa,
tushuntirishni qiziqarli, ba‘zida esa maroqli material bilan qo‗shib olib bora olsa, u
holda pedagog o‗z predmetiga qiziqishni shakllantirish uchun bolaning tabiiy
qiziquvchanligidan foydalana oladi.
Umumiy o‗rta ta‘lim maktab o‗quv
rejasiga muvofiq fakultativ
mashg‗ulotlar uchun maxsus soatlar ajratilgan. Har bir guruhda 15 tadan kam
o‗quvchi bo‗lmasa, fakultativ mashg‗ulotlar uchun guruhlar tuzish mumkin.
Fakultativ
mashg‗ulotlarning
xarakteri
hamda
fan
kabinetlari
va
laboratoriyalaridagi o‗rinlarga qarab fakultativ kurslar guruhlardagi bolalarning
maksimal soni aniqlanadi.
202
VII va VIII sinflarda fakultativ mashg‗ulotlar, odatda bir yilga mo‗ljallanadi.
O‗quvchilar fakultativ mashg‗ulotlarni tugatgandan keyin ularni o‗zgartirishi
mumkin. Maktab fakultativ mashg‗ulotlarni o‗tkazish uchun eng yuqori toifali
o‗qituvchilarni belgilaydi yoki OO‗YUlari, ilmiy tadqiqot muassasalaridan
mutaxassislarni taklif qiladi.
Fakultativ mashg‗ulotlarni olib borish uchun tegishli moddiy texnika bazasi
yaratilishi kerak. Fakultativ mashg‗ulotlarga ularni o‗rganishni
istagan har qanday
o‗quvchi
qatnashishi
mumkin.
Fakultativ
mashg‗ulotlarga
guruhlarni
shakllantirishda qanday saralab olish uchun har qanday sinovlarga yo‗l
qo‗yilmaydi.
U yoki bu fakultativ kursni tanlagan o‗quvchilar mazkur kurs dasturidan
kelib chiqadigan barcha topshiriqlarni bajarishlari shart. Fakultativ mashg‗ulotlarni
tashkil etish va o‗tkazish vazirlikning maxsus buyrug‗i bilan amalga oshiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
