Ma’ruza matni

MA‘RUZA MASHG‘ULOTLARI. 
13 
predmetli-makonli nutqiy va ijtimoiy rivojlantiruvchi muhit yaratish; 
shaxsga yo‘naltirilgan ta‘lim ustuvorligini tan olish; 
har bir bolani har tomonlama rivojlanishida teng huquqligini tan olish; 
maktabgacha ta‘limni hammabopligi; 
bolaning hayoti va sog‘lig‘i, jismoniy va ruhiy rivojlanishi, sog‘lom turmush tarzi asoslari 
shakllanishini himoya qilish kabi maktabgacha ta‘lim muassasalari faoliyatini bunday 
yo‘nalishining ahamiyati; 
maktabgacha ta‘lim muassasalari ish mazmuni bolaning ijtimoiylashuviga yo‘naltirilishi, bolada 
munosabat malakasini rivojlantirish, jamoada yashashni bilish, ta‘limning keyingi bosqichiga oson 
o‘tish; 
o‘quv-tarbiyaviy ishning mazmuni, shakli va usullarida umuminsoniy va milliy qadriyatlar birligi; 
tarbiyaviy, o‘quv va rivojlantiruvchi vazifalarning birligi; 
bolalarni o‘qitish va rivojlantirishga maktabgacha ta‘lim muassasalari va oilani o‘ziga xos 
imkoniyatlarini birgalikda amalga oshirishga ota-onalarni jalb etish; 
bosh buyurtmachi va iste‘molchi – oila ehtiyojlariga mos holda maktabgacha tarbiyani turli 
ko‘rinishda, mutaxassislik turlarida, maktabgacha ta‘lim muassasalari faoliyati tartibining 
variativligi; 
maktabgacha va boshlang‘ich ta‘limning izchilligi, jamoatchilik va oilaviy maktabgacha ta‘limning 
o‘zaro bog‘liqligi; 
hududiy xususiyatlarni hisobga olish; 
maktabgacha ta‘lim tizimida ro‘y beruvchi o‘zgarishlarga pedagogik kadrlarni tayyorlash va qayta 
tayyorlash tizimining o‘z vaqtida javob berishi. 
Maktabgacha ta‘lim maqsad va vazifalarini amalga oshirish uchun maktabgacha ta‘lim 
muassasalari ta‘lim jarayonini shunday tuzish kerakki, bir butun sub‘ekt sifatida ham bola, ham 
pedagogga yoqishi kerak va ular uyg‘unlashuvining rivojlanishiga yordam berish kerak. 
Maktabgacha yoshdagi bola predmetlarni alohida tashqi xossalarini idrok qilish, ko‘rgazmali-
obrazli shaklda berilgan amaliy va bilish topshiriqlarini yechishning yuqori darajasiga erishadi.
Biroq, bola predmetlarni yuzaki ko‘radi. Bu tabiiy, chunki predmetlar uni faqat amaliy va bilish 
jarayoni ob‘ekti sifatida qiziqtiradi. Maktabgacha yoshdagi bola predmetlarni mohiyati bilan emas, 
balki alohida turlari, tashqi xossalari va xususiyatlari bilan ish ko‘radi. Narsalarning mohiyati va 
ular bizga qanday ko‘rinishi o‘rtasida katta farq mavjud. Mazmun-mohiyat ustki ko‘rinishga emas, 
u to‘g‘ri idrok qilinmaydi. U olamni ilmiy bilish – ijtimoiy uyushgan ta‘lim jarayonida namoyon 
bo‘ladi.
Fanni o‘rganishga o‘tish – bu olamni bilishga o‘tish bo‘lib, inson ongi uchun ob‘ektiv bo‘lib 
hisoblanadi (D.B.Elkonin, 1995. 249b.). 
Maktabgacha ta‘lim muammosi empirik bilimlardan (tajribaga asoslangan ―hayotiy bilimlar‖) 
nazariy ilmiy bilimlarga o‘tish mexanizmini aniqlashdan iborat. Bunday mexanizm sifatida ta‘lim 
islohoti (N.A.Gorlova) bo‘lib, bolaning tabiiy qobiliyatlarini tashqi olam bilan munosabati va 
mazmunini aniqlovchi madaniy salohiyatni o‘zgartirishga qaratilgan. O‘zaro ta‘sir tizimini 
shakllanishiga yordam beruvchi ―Men-Sen-Biz-Ular‖ obrazini yaratish; pedagog va bola ongida 
―olam obrazi‖ va olamni bolalarcha ko‘rishni yaratish va takrorlanmas olamda o‘ziga xoslikka ega 
va unda o‘z o‘rnini aniqlovchi refleksiya – o‘zini aks ettirishga qaratilgan. 
Ta‘lim islohoti – bu pedagog va bolaning hamkorlikdagi islohot faoliyat jarayoni bo‘lib, 
pedagogni o‘z-o‘zini va bola shaxsini tarbiyalashga, hayotiy qadriyatlar yo‘nalganlik tizimi sifatida 
shaxsiy mazmunni shakllanishiga, pedagog va bolani universallashtirishga yo‘naltirilgan. 
Ta‘lim islohoti quyidagi yondashuvlarni nazarda tutadi: 

---