А. Туркманов. “Бухгалтерия ҳисoби” фани бўйича ўқув-услубий мажмуа. – Тошкент: Иқтисодиёт, 2018 йил, 249 бет. Ғоя муаллифи: иқтисод фанлари доктори, профессор Б. Ю. Ходиев

Ўзбекистон 
Республикасининг 
“Бухгалтерия 
ҳисоби 
тўғрисидаги” 
Қонунининг 6-моддасига
10
 кўра бухгалтерия ҳисоби субъектлари 
давлат ҳокимияти 
ва бошқаруви органлари, Ўзбекистон Республикасида рўйхатга олинган юридик 
шахслар, уларнинг Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ҳамда ундан ташқарида 
жойлашган шўъба корхоналари, ваколатхоналари, филиаллари ва бошқа таркибий 
бўлинмалари бухгалтерия ҳисоби субъектларидир. 
Юридик шахс ташкил этмасдан тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи 
шахслар, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, шунингдек чет эл юридик 
шахсларининг Ўзбекистон Республикаси ҳудудидаги ваколатхоналари, филиаллари ва 
бошқа таркибий бўлинмалари қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ҳисоб 
юритади ҳамда ҳисобот тақдим этади. 
Ушбу Қонуннинг 7-моддасига кўра бухгалтерия ҳисоби объектлари 
активлар, 
мажбуриятлар, хусусий капитал, захиралар, даромадлар, харажатлар, фойда, зарарлар ва 
уларнинг ҳаракати билан боғлиқ хўжалик операциялари бухгалтерияҳисобининг 
объектларидир. Бухгалтерия ҳисоби объектлари синтетик ва аналитик ҳисобларда 
юритилади. 
Назорат учун саволлар 
1. Иқтисодий фаолиятни бошқаришда ҳисоб ўрни ва аҳамияти нималардан иборат? 
2. Ҳисобнинг қандай турлари мавжуд? 
3. Ҳисоб турларига қандай талаблар қўйилади? 
4. Ҳисоб турларида қандай ўлчов бирликлари қўлланилади? 
5. Бухгалтерия ҳисобининг ривожланиш тарихи тўғрисида нималарни биласиз? 
6. Бухгалтерия ҳисобининг принципларини айтинг. 
7. Бухгалтерия ҳисобининг функциялари нималардан иборат? 
8. Бухгалтерия ҳисобининг вазифалари нималардан иборат? 
9. Бухгалтерия ҳисобининг предметигатаърифберинг. 
10. Бухгалтерия ҳисобининг объекти тўғрисида тушунча беринг. 
Бухгалтерия баланси ва унинг таркибий тузилиши 
Хўжалик юритувчи субъектларнинг маълум бир даврга молиявий ҳолати қай 
даражада эканлигини, улар маблағларининг жойлашиши, ишлатилиши қандай олиб 
борилаётганлигини ва умуман корхона хўжалик фаолиятига баҳо бериш, назорат этиш, 
текшириб бориш зарур. Бу зарурият корхонанинг бошқарув ходимларига ҳамда ташқи 
фойдаланувчиларга, банк, солиқ инспекцияси, кредиторлар ва инвесторларга керакдир.
Уларнинг бу масала юзасидан талабини корхонанинг баланси қондиради. Баланс 
молиявий ҳисоботнинг биринчи шакли бўлиб, корхона фаолият турига қараб ойлик, 
чораклик, ярим йиллик ва йил охирида бўлиши мумкин. 
Бухгалтерия баланси корхоналарнинг кўзгуси бўлиб, унда корхонанинг маблағлари 
ва уларнинг келар манбаси ҳақиқий ҳолати акс эттирилади, маълум бир санага тузилади. 
9
Barry Elliot, Jamie Elliot. Financial accounting and reporting. (ISBN 978-1-292-08057-4) London, 2015. 17 th 
Edition. 4 p. 
10
“Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига ўзгартириш ва қўшимчалар 
киритиш ҳақида. 2016 йил 13 апрель. № ЎРҚ-404.

---

40 
Баланссўзи (французча balance-торози)– «тенглик», «тарозининг икки палласи» 
деган маъноларни билдиради. 
Бухгалтерия баланси икки ҳисобот давридаги фойда ва зарарни намоён қиладиган 
оралиқ ҳисоботдир. Баланс ўзида келгуси ҳисобот даври маълумотларини эмас, балки 
ҳисоб жараёнининг охирги ҳисоб маълумотларини акс эттиради.
11