O ' z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L i y V a o r t a m a X s u s t a ' L i m V a z I r L i g I r. X. Alimov, G. T. Yulchiyeva, O. Q. Rixsimboyev

kelib tushish imkoniyati ham istisno emas. Axborot ta’monotining ikkinchi
turi — o'zgaruvchan axborotlarning fayllar va mashina manbalari va SH K
xotirasidagi shartli doim iy axborotlar m a’lumotlar bazalaridir. O'zgaruvchan
axborotlarning fayllari birlam chi hujjatlam ing m a’Iumotlari asosida
shakllanadilar va belgilangan davr ichida vazifalam i (m asalan, ishchi
naryadlar, kirish orderlari, kassaning chiqish orderlari, yuk xatlari va
boshqalar) bir marta yechishda foydalaniladi.
Shartli-doimiy axborotlarning fayllari loyihani tadbiq etishda bir 
marta yaratiladi, ko‘p marta foydalaniladi va ularga doimo tuzatishlar 
kiritiladi. Ularga har xil me’yomomalaming massivlari, ma’lumotnomalar, 
asosiy vositalar hisobini yo‘qlama qilish varaqalari, ishlovchilaming 
shaxsiy varaqachalari va boshqalar kiradi.
Markazlashtirilgan ishlab chiqarish sharoitlarida, texnologik jara­
yonning barcha operatsiyalari hisobchi tomonidan uning ish joyida 
bajarilayotganda texnologik jarayonning an’anaviy vujudga kelgan bos- 
qichlarining mazmuni biroz o'zgaradi. Barcha operatsiyalarning bajarilishini 
SHK ishga tushishi zahotiyoq ekranda ko'rsatib beradi. Menyu dastur 
bloklari (modullari)ning ro'yxatidan iborat bo'ladi, har bir modulni 
birlamchi kiritishdan tortib, to yig'ma hisoblami tuzishning tugatilishigacha 
bo'lgan texnologik jarayonning belgilangan vazifalarini bajaradi.
ShK da bajariladigan texnologik jarayonda quyidagi uchta jarayonni:
• tayyorlov;
• boshlang'ich;
• asosiyni ajratish mumkin.
Tayyorlov bosqichi 
dastur va ma’lumotlar bazasini ishga tayyorlash 
bilan bog'liq. Hisobchi mashinaga korxonaning ma’lumotnomaviy 
ma’lumotlarini kiritadi, buxgalteriya schotlarining rejasi va namunaviy 
buxgalteriya yozuvlarining tartibiga tuzatishlar kiritadi.
Boshlang'ich bosqichi birlamchi hujjatlarni yig'ish va ro'yxatga olish 
bilan bog'liq. Awal ta’kidlanganidek, hujjatlarni qo'lda yoki avto­
matlashtirilgan usulda shakllantirish mumkin. Hujjatlarni kiritish dasturi 
quyidagi vazifalami bajarishni ko'zda tutadi:
• kiritilgan hujjatlarga nomer berish, ko'chirmaning sanash va boshqa 
alomatlari bilan registrini tuzish;
• kiritilgan hujjattlarga ma’lumotnomaviy va shartli doimiy alomatlami 
avtomatik kiritish;
• xo'jalik operatsiyalarining qayd etish daftarida buxgalteriya yozuvlarini 
avtomatik bajarish;
206

---