Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

MATEMATIKA FANINI O‘QITISHDA AXBOROT TEXNOLOGIYA 
DASTURLARINI UMUMTA’LIM MAKTABLARIDA QO’LALANISH 
Safarova L.M., Maxmudov J.M. 
Buxoro viloyati 42- maktab matematika fani o’qituvchisi 
Zamonaviy bilim, ko’nikma va malakalarni o’zlashtirgan hamda jamiyatda 
o’z munosib o’rnini egallashga qodir bo’lgan barkamol avlod ta’lim–tarbiya 
tizimining bugungi kundagi asosiy vazifasidir. Shunday ekan hozirgi kunda xar bir 
ta’lim beruvchi zamonaviy o’qituvchi ma’suliyatni aniqlik bilan amaliyotga tadbiq 
eta olishlari lozim. Zamonaviy o’qituvchining jamiyatni axborotlashtirish 
sharoitida, ishlashga tayyorligini belgilab, beradigan quyidagi axborot-
kommunikatsiya texnologiya salohiyatlari muhim hisoblanadi.
Yangi axborot muhitining an`anaviy muhitdan prinsipial farqi, uning 
o’ziga xos kichik texnologik tizimdan iboratligidadir. Ta`lim muassasasi axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarining ta`lim jarayoniga integratsiyasi, ta`limning 
boshqa barcha didaktik, iqtisodiy, nazariy-metodologik jihatdan kichik tizimlardagi 
tub o’zgarishlar bilan kechadi.

---

Аниқ фанларни ўқитишни модернизациялаш: инновацион таълимнинг янги моделлари ва амалиёти, 2020 йил 17 апрель 
122 
AKT va matematika fani insonning intellektini, diqqatini rivojlantirishda, 
ko‘zlangan maqsadga erishish uchun qat’iyat va irodani tarbiyalashda, algoritmik 
tarzdagi tartib-intizomlilikni ta’minlashda va tafakkurini kengaytirishda katta o‘rin 
tutadi.
Matematika va AKT fanini o’zaro bog’likligi teskor yechimga ega bo’lishi 
uchun maxsus dasturlar paketi yordamida, yechimga fuktsiyalar buyruqlari orqali 
bajarilishidan, namuna shu tarzda beriladi va bu jadvalli dastur MS Excel dasturi 
tushunchasi keng yoritilib beriladi. Microsoft Excel dasturida har xil jadval 
shaklidagi ma’lumotlar bazasi bilan ishlashga mo‘ljallangan bo‘lib, ekran 
yacheykalardan iborat va har bir yacheyka shaxmat taxtasiga o‘xshagan o‘z adresiga 
ega. Bu ma’lumotlar bazasi bilan ishlaganda xar bir yacheykada joylashgan 
ma’lumotdan foydalanish va undan foydalanib, boshqa bir yangi ma’lumot hosil 
qilishga imkon beradi. Bu dastur asosan bank sistemasiga o‘xshagan ma’lumotlar 
bazasi bilan ishlovchilar uchun mo‘ljallangan va juda ko‘p imkoniyatlariga ega. 
Matematik formulalar bilan ishlash. 
Elektron jadvallarda oddiygina jadval tuzish emas, balki yacheykalarga 
kiritilgan boshlang’ich qiymatlardan ma’lum formula asosida yangi qiymatlarni 
hosil qilish muhimdir. Jadvalga ixtiyoriy formulani kiritish va hisoblashni bajarish 
mumkin.
Barcha formulalar (=) belgisi bilan boshlanadi. Formulalar dasturlash 
tillaridagi kabi bir qatorda yoziladi. Aks holda u oddiy matn singari tushuniladi. 
Formulalarni yozishda yacheykalar adresidan foydalanish mumkin. Yacheykalar 
adresi absolyut ko‘rinishda olingan holatda formulani ko‘chirish paytida u 
o‘zgarmaydi. Formula to‘gridan-to‘gri yacheykaga yoki formula kiritish joyiga 
yoziladi. 
Diagramma va grafiklarni hosil qilish. 
Excel yordamida jadvalga kiritilgan sonli ma’lumotlarning diagrammalari va 
grafiklari hosil qilinadi. Diagrammalar va grafiklarni chizish uchun Excel da juda 
katta imkoniyatli yordamchi «Мастер диаграмм» majud. Shu yordamchi vositasida 

---

Аниқ фанларни ўқитишни модернизациялаш: инновацион таълимнинг янги моделлари ва амалиёти, 2020 йил 17 апрель 
123 
turli tuman diagrammalar quriladi. Diagrammani berilganlar joylashgan varaqda, 
boshqa varaqda hatto boshqa kitobda hosil qilish mumkin. 
Matematik funksiyalar 
MS EXCEL dagi matematik funksiyalar kategoriyasiga asosan matematikada 
uchraydigan funksiyalar yig’ilgan. Ularning umumiy soni ellikta atrofida bo’lib, 
quyidagi turlarga ajratiladi: 
1.
Arifmetik va algebraik funksiyalar. 
2.
Yig’indi uchun funksiyalar. 
3.
Matrisaviy funksiyalar. 
4.
Tasodifiy sonlar. 
5.
Trigonometrik funksiyalar. 
6.
Faktoriallar uchun funksiyalar. 
7.
Arifmetik va algebraik funksiyalar. 
1. Arifmetik va algebraik funksiyalar 
T
/r 
Nomi 
Belgilanishi 
Misol 
Qiymati 
1 
Abs 
|x| - absalyut qiymat 
Abs(-5) 
5 
2 
Exp 
ex 
– 
eksponensial 
funksiya
Exp(0) 
1 
3 
Ln 
ln x – natural logorifm 
Ln(1) 
0 
4 
Log 
loga
b
- logorifm 
Log(32;2) 
5 
5 
Lo10 
lg x – o’nli logorifm 
Log10(100) 
2 
6 
ЗНАК 
Sgn(x) – ishora 
ЗНАК(-3) 
-1 
7 
КОРЕНЬ 
√x
- kvadrat ildiz 
КОРЕНЬ(4) 
2 
8 
ПРОИЗВЕД 
∏ a
i
ПРОИЗВЕД(2;4;5) 40 
9 
СТЕПЕНЬ 
a
n
– daraja 
СТЕПЕНЬ(3;2) 
9 
1
0 
СУММ 
∑ a
i
СУММ(4;8) 
12 
2. Yig’indi uchun funksiyalar 

---