Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti regional geologiya, geomorfologiya

3-rasm. 
Kembriy davrida rus platformasini shimolida dengiz havzasi maydoni 
 
Ordovik va silur davrlari 
Ordovik davri toʻq, toʻq - kulrang argillit va slanes, graptolit loyi 
(distonema) qatlamlardan boshlanib, ularga kulrang-koʻk, ohak va quvvati 

---

20 
4m dan to 60 m.gacha boʻlgan loy-ortaseratit qatlamlari (quyi ordovik), 
bunda koʻpincha tribolitlar yotadi. 
Kesilma 40 m.gacha loysimon ohak qatlamalaridan boshlangan. 
Ularni ustiga 18 m.gacha Kukyer qatlamlari (qaynoq slanes kukersitlar 
bilan) choʻkadi. Yuqoriroqda 40 m.gacha qaynoq slanes qatlamlaridan 
iborat loysimon ohaklar – iftyer qatlamlari bor. 
Yuqorida linzasimon va gil qatlamlari-dolomitlar, ohaklar, kamroq 
mergellar (40-60 m.gacha) keladi. 
Yuqori ordovik Vezenberg qatlamli ohak bilan -60-90 m. tugaydi. 
Ordovik ustiga katta quvvatli (Estoniyada 800 m.gacha) silur loylari 
choʻkadi. Ikki kompleks ajratilib, bularga: 200 dan 1000 m.gacha boʻlgan 
Valdiya-turli rangli qumlar va argillitlar va (30 dan to 300 m.gacha 
boʻlgan) Baltika kompleksida qum zarralari, argilit va loylar yotadi. 
Boshqa davrda devon boshlanishidan oldin gidroslyuda, kaolin, temirning 
qoʻngʻir oksidi tashkil qiluvchi qobigʻidan tashkil topgan. 
Rus platformasini ordovik va silur paleogeografiyasini qanday 
tiklanadi? (4-рasm) 
Quyi paleozoy davrining tarixiy-geologik rivojlanishining ikkinchi 
davri boshlanishida kembriyga nisbatan poydevorni choʻkishi bilan 
xarakterlidir. Shu munosabati bilan Rus platformasining shimoliy qismi 
(Baltika qalqoni janubiga qarab) suv havzasi Moskva viloyatini deyarli 
butun maydonini egallab kengayadi. Janubiy chegarasi Moskva 
shaxrigacha etib borib, ingichka chiziq bilan Dnestr daryosining oʻrta 
oqimiga kirib borib, turli chuqurlikdagi va baʻzi maydonlarining tubi 
botishi bilan ajralib turuvchi kengaygan suv havzasini tashkil yetadi. 
Bunga janubdan (Sarmat qalqoni), shimoldan (Baltika qalqoni) va janubi-
sharqdan (Dnepropetrovsk koʻtarilishi) terrigen materiali kiritilmagan, 
chunki ularning maydonlari toʻligʻicha nivelir qilingan boʻlib, yuqori 
qismi boʻlgani sababli bu dengiz havzasida terrigen materiali koni 
hisoblanmaydi. Shu sababli kesimda loy ustunlik qiladi, chuqurroq joyida 
(ordovikda) ohak, mergeli va ohakli loy, dolomitlar bor. Ordovik 
choʻkindisining quvvati silurga nisbatan kamroq. Dengiz havzasi sezilarli 
sayozlashganda qum va qum zarrachalari fasiyalari koʻpayadi. Bu davrda 

---

21 
Boltiq boʻyi davlatlari, Polessk validagi (silur) dengiz havzasi maydoni 
qisqarida, Baltika qalqonini janubida saqlanib qolinadi. 
4-rasm
. Ordovik va Silur davrida Rus platformasi shimolida dengiz havzasi 
maydoni 
Silur oxirida Grampian geosinklinalʻ zonasi (Breton va Salar fazasi 
koledonit) qatlamliligi munosabati bilan Rus platformasining Kanada 
qalqoni bilan birlashganligi sodir boʻlgan. Platformaning gʻarbi tobora 
mustahkamlashib, sharq tomonida esa poydevorning yangi tuzilishi paydo 
boʻladi – juda katta chuqurliklar (Lvov, Moskva, Timano-Pechora, 
Dnepro-Donesk). 
Devon davri tarqalish maydoni boʻylab: gʻarb tomonidan – bosh 
devon maydoni, markazida – markaziy Rus devon dalasi (Moskva 
janubida) Timan kryaji, Dnepro-Donesk botigʻi. 
Ularning kesimlari tarixiy-geologik rivojlanishida maydonlari oʻzaro 
farq qilib, Rus platformasi regionlarini paleogeografik sharoitini tiklaydi. 

---

22